başlangıçta kıymetli madenler karşılığında verilen bir belge idi. bu belgeyi güvenilir kişi ve teşkilatlar düzenliyordu. zamanla kıymetli madenler karşılığı bu belgeyi düzenleme işini devletler devraldı. yani devletler, kendi kasasında sakladığı kıymetli madenlerin, çoğunlukla altının karşılığı olarak para bastı. birinci dünya savaşında ise bu düzen bozuldu. en son olarak, amerika'nın da doların arkasındaki kıymetli maden rezervlerini kaldırması ile dünyada dolaşan tüm para birimlerinin tek karşılığı o parayı basan devletin itibarı ve ekonomik gücü oldu.
şimdi, sen yasama, yargı ve yürütmeyi tek elde toplarsan, yani güçler ayrılığı ilkesini çiğnersen, bu senin ülkeni diğer ülkeler nezdinde daha az güvenilir hale getirir. çünkü sana yatırım yapacak olan potansiyel kaynak, tek el tarafından yönetilen bir sisteme güvenemez. haliyle böyle bir sistem, giderek itibarsızlaşır. elbette itibar kaybetmeye sebep olan diğer hadiseleri söylemiyorum şu an. ekonomik güç için ise bir şeyleri üretip dışarıya satmak gerekir. yani, cari açık vermemen, cari fazla yaratman gerekir. örneğin 50 yıl önce seninle aynı seviyede olan güney kore gibi bugün tüm dünyada peynir ekmek gibi satılan samsung gibi bir markaya sahip olman gibi. o tek ihracat kalemi bile senin cari açığını kapatabilir. ama kg birim değeri düşük ürünler satarak bunu kapatamazsın. yani adam 150 gramlık çoğunluğu plastik bir cihazın kilogramında 5000 euro kazanıyorken, sen kg değeri 5 euroya kumaş satarak rekabet edemezsin. neyse konu dağıldı.
özeti şu, bir ülkenin para biriminin değeri o ülkenin güvenirliği, itibarı ve ekonomik gücü ile ilgilidir. senin elinde hiçbiri yok ise trump tweet attı diye saçmalamanın manası yok. sen bunları sağla, trump götünü yırtsa da paran değer kaybetmez. nitekim değer kazanan dolar değil, değer kaybeden senin parandır.
Bizim arkeoloji hocasi anlatmisti... bunlar lidya kazisindalar... bir tane de servis soforu var...salca oluyo ise karisiyor... buna da bir firca veriyolar git sen surda oyna hesabi baslarindan atmak icin. Dunyanin bilinen en eski parasini bu herif buluyor.
insanların gerçek tanrısı aslında farkında olmasalar da bu kavramdır.
bir belgeselde izlemiştim ; maymunlara para kullamayı öğretiyorlar, yani para karşılığında yiyecek alabiliyorlar filan, zaman içinde para = yemek olgusu iyice oturuyor zihinlerine maymun kardeşlerin. ne oluyor biliyor musunuz ? dişi maymunlar bir süre sonra cinsellik için para istemeye başlıyorlar erkek maymunlardan.
şaka gibi değil mi ama gerçekten böyleydi.. para insanlığın bütün kavramlarını kökünden dinamitleyen, şekillendiren bir kavram. parayla hiç haketmediğiniz halde saygın bir insan olabilirsiniz, adam yerine konabilirsiniz, insanlar sizin saçmalıklarınıza, şımarıklıklarınıza daha fazla tahammül gösterebilir..
ne demiş neyzen teyfik bir şiirinde ; '' s*kilmeyecek m yok, sen yeter ki haber ver paradan '' salt cinsellik ile alakalı durum değil tabi, insan ilişkilerine, kavgalara, küslüklere, savaşlara vs bütün bunlara neden olan şeyin altında bu nalet '' para '' denilen kavramın olduğunu göreceksiniz..
zaten elinde olan için arttırması çok daha kolay olan nesne. farkında değiliz ama, durum bu.
şimdi şöyle hayal edelim. iş hayatına yeni atılan üniversite mezunu bir insansınız. şansınız yaver gitti ve aylık 5,000 TL ücret veren bir işte çalışmaya başladınız. hem de yeni mezun olarak. bu parayı tabi istanbul gibi bir şehirde alabilirsiniz. yılda 60,000 TL ile kariyer başlangıcı, istanbul şartlarında yaşamak için çok çok iyi. aylık 1,000 TL ile güzel bir ev tuttunuz. faturalar var. elektrik 70, su 30, doğalgaz 120, telefon 30, internet 50 lira diyelim. 300 lira da faturalar yapsın. yiyecek masrafı. sabah 5 lira, öğlen şirketten, akşam 35 lira desek. günlük 40 lira harcanır. hafta sonları biraz daha fazla olursa. günlük 50 liradan hesaplarsak. ayda 1500 lira günlük yiyecek içeceğe gider. haftada bir içmeye gitseniz, ayda yaklaşık 500 lira da öyle eğlenceye harcanır. ne yaptı? 1000 + 300 + 1500 + 500 = 3,300 lira. ulaşım giderimiz yok diyoruz. işe servisle gidiyoruz. e üst baş? yahut diğer alışverişler? evimiz eşyalı mıydı? eşyalıysa kiraya 300-500 daha koyucaz. eğer değilse taksit ödüyor olacağız. diğer alış verişlere de biraz koysak, her ay elimizde kalacak fazladan para 500 lirayı geçmez. yani, aylık 5,000 TL maaşla, kenara ancak 500 lira koymak mümkün. o da mümkün olursa eğer.
yıllık 60,000 lira ücretli bir işte, yılda 6,000 lira biriktirebiliriz yani. bir ihtimal. hadi sıktık diyelim. yıllık 10,000 TL birikti. her yıl %10 ücret artışı sağlasak. ilk yıl 10,000, ertesi 11,000, ertesi 12,500, ertesi 14500... arada terfi etsek. ücretimiz birden artsa? kenara koyabileceğimiz para 20,000 olsa. sonra 23,000, devamında 26,000 ve devamında 30,000. kaç yıl oldu? 8 yıl oldu, eşek gibi çalıştık, güzel de yaşadık, kenarda da 147,000 TL para birikti. faizi maizi ile 175,000 olsun. istanbulda hala 1+1 ev alamıyorsun...
kölenin bileğindeki prangadır para. namusuyla kazanmak isteyen için kazanması gerçekten çok zor. biraz vicdanı olanın, kazansa bile biriktirmesi daha zor...
işte bu yüzden genelde doğuştan şanslıların yahut doğuştan şerefsizlerin cebinde gani gani bulunur bu meret. canıyla başıyla çalışan ise, kenara 1 milyonu, ömrü boyunca iyi işlerde çalışırsa koyabilir.
peki cebinde şu an 1 milyon olursa ne olur. bankaya yatırsan ayda 8,000 lira faiz alırsın. sıkışandan gayrimenkul alsan, 200 bine aldığını 220 bine satıp, ayda 5,000 TL çalışanın bir yılda kenara koyamayacağı parayı bir alım satımda kazanırsın.
benim anlamadığım ise, zaten ardından gelen 10 nesle yetecek kadar malı götürenlerin dinmek bilmeyen kazanma hırsı. anlamıyorum. işte bu noktada, yaratılış mevzusu gerçek olsun istiyorum. belki gerçektir, belki gerçek olduğuna inanmamız ve adaletsizliğe göz yummamızdır istenen sadece.
bulgarlara ait bir söz sanırım; "bir sorunun varsa ve parayla çözemiyorsan tek çare var: daha çok para"
bu dünya düzeninde haksız sayılmayacak bir söz.
parayla satın alınamayacak nesnel hiç bir şey yoktur teoride, çünkü herkesin bir zaafı vardır. satılmaz ya da satmam denilen her şeyin karşılığı olarak zaaflara göre başka bir nesnellik verilebilir ve o nesnenin de bir para karşılığı olduğunu düşünürsek büyük bir daire sonucunda teorik olarak nesnel her şeyi parayla satın alınabilir.
genel kabul gören 'parayla mutluluğu satın alamazsınız.' inanışının aksine, bir başka görüş de şöyle der: 'parayla mutluluğu satın alamazsınız ama zamanı satın alabilirsiniz. parayla elde ettiğiniz bu zamanda da mutlu olacağınız şeyler yaparak, dolaylı da olsa mutluluğu parayla satın almış olursunuz.'
başkenti, günümüzde manisa'nın salihli ilçesi sınırlarındaki sardes olan lidyalılar tarafından bulunan takas aracı. paranın icadından önce de, ticaret takas yöntemiyle yapılıyordu ancak lidyalılar parayı icat ederek, bu takas usulüne bir standardizasyon getirmişlerdir. öncesinde, 'ben iki teneke un vereyim, sen şu ayakkabıları ver.' , 'ben senin tarlanda bir gün çalışayım, sen beş tane karpuz ver.' biçiminde olan alış verişi, 'ben üç kilo et vereyim, sen iki birim para ver.'e dönüştürerek, ticaretin gelişmesini sağlamıştır.
parayı tek bir kelimeyle tarif etmek gerekirse, güven demek yeterli olur sanırım. zira, güven yoksa paranın da herhangi bir değeri yok demektir. tabii ki, kimileri 'ama efenim enflasyon, dış ödemeler dengesi, gayrisafi milli hasıla vs. vs.' diye itiraz edeceklerdir ama dediğim gibi, diğer bütün değişkenleri bir kenara bıraksak bile, parayı güvenden ayrı tanımlayamayız. şayet, bir otorite -ki bu otorite genellikle devletler olur ama illa devletler olacak diye bir şart da yok. günümüzde kripto para piyasaları buna örnek olabilir- parasını kullanıma soktuysa, her şeyden önce, o paranın piyasada bir değer ifade edebilmesi için (değerli madenlerden üretilen paraları bunun dışında tutuyorum. misal altın para.), o otoriteye güven duyulması esastır. otoriteye duyulan güven herhangi bir sebeple sarsıldıysa, o otoritenin parası da önce değer kaybetmeye, daha sonra da piyasada kullanımdan kalkmaya başlar. zira, kullanıcılar birikimlerini daha güvenli buldukları para birimi ya da emtiaya kaydırırlar.
O kadar garip ki.. gelişmiş bir grup primat "Hadi doğadan topladıklarımızı ya öldürdüklerimizi bir şeyler karşılığında verelim. " diye başlayan yolculuk sonrasında tamamen hayali, gerçekte bir maden ürününden ortaya çıkan bir şeye kıymet verme noktasına gelmiş, günümüzde de artık fiziksel varlığı bile olmasın, sanal bitler olsun bunlar noktasına varmış.
Bu bokun neredeyse hiçbir açamayacağı kapı yok. Onur gurur falan hikaye, çok çok az insanda gerçek anlamda vazgeçmedikleri bir onur var.
Diyorlar ya hani "Herkesin bir fiyatı vardır. " diye. Vallahi öyle. Bir tane film vardı hatta bir çift bir balo ya da toplu yemek yenilen bir organizasyonda bir zenginle tanışıyorlardı. Zengin adam da adama karısıyla birlikte olma karşılığında epey uçuk bir rakam söylüyordu. Önce "Asla olmaz. " tavrında olan herif zamanla bunu düşünür hale gelirdi.
Gerçekten yapmam dediğiniz birçok şeyi yaptırabilir bu şey. Sek erkeğim gaylerden nefret ediyorum diyen adama birkaç milyon dolara tek gecelik homoseksüel anal seks teklif et ciddi ciddi, bak bakayım direkt "Ya bir siktir git birader. " diyebiliyor mu.
Bu olduğu zamanda hayatta her alanda ilerlemeniz böyle beş altı sıfır önde oluyor. Yoksa ya da azsa istediğiniz kadar çabalayın, bir şans tesadüf ya da mucize ya da risk alıp büyük işlere girme veyahut gayrimeşrudan parayı vurmak dışında hep kendini gerçekleştirme anlamında eksik kalacaksınız.
Isterseniz altı dil öğrenin, dört beş kodlama dili öğrenin. Maksimum bunları değerlendireceğiniz safe işlerin bir limiti var.
Ama öteki yandan şanslı doğan pezevengin teki senin 30lu yaşlarında ancak varabildiğin noktayı çerez parası olarak görebiliyor.
Ve çok komik bir şey var bizim ülkede denk geldiğim. Kimse asla zengin olduğunu kabul etmiyor amk. Bana göre zenginsin işte diyorsun sen çok kötü durumdasın yoksa sürünüyoruza bağlıyor. Ulen bakıyorum sonra sosyal medyasına dünyanın her yerini gezmiş, full yazlık yerlerde fotolar, sürekli mekanlarda her gün story atıyor.
Bugün kulaklarımla işittim. Oteli olan çocuk "Zengin değiliz ki AMK. " minvalinde bir cümle kurdu altında 1 milyona yakın arabasıyla giderken.
Koçlara sorsan onlar bile kabul etmeyecek herhalde. Cem Yılmaz son gösterisinde ve bazı programlarda sıklıkla tekrar etmişti "Ben zengin değilim varlıklı da değilim, ben işçiyim. " diye.
Artık taşak geçiyorlar ben öyle düşünüyorum sanırım. Çok çalışınca kendini işçiden sanıyor garibim. Beyaz yakalılarda da var bu ağlama.
"Uff yaa beyaz yakalı diye iyiyiz sanıyorsunuz ama patron sikiyor. " diye ağlayanlar vardı bir belgeselde YouTube'da.
Bunları maden ocağında, fırına un çuvalı taşırken, inşaatta kalıp yaparken, sırtında yükle hamallık yaparken sikeceksin.
Zaten kendi aralarındaki sohbetlerde her zaman küçümser ifade vardır ve karşısındaki kırılmasın diye eğer fakir ise, cümlelerini düzenlerler ama o kadar alışmamışlardır ki ve onlara normal gelen odur ki, kırıcı sözler, küçültücü ifadeler de kullanırlar ve farkında bile değillerdir.
Neyse çok ağladık yine gece gece. Kötü bir olay yaşamadım hayır aksine çok güzel bir gece geçirdim ama benim sorgulayan kafam susmuyor işte. Ondan bunlar.
bir para biriminin değerini temelde 5 unsur belirler.
1 - enflasyon : eğer ülkede yüksek enflasyon varsa ülkenin parası, enflasyonu az olan ülkenin parası karşısında değer kaybeder.
2 - faiz oranları : ülke parasının faizi yüksekse, yatırımcıya çok daha fazla gelir kazandıracağı için faizi düşük ülkenin para birimine karşı değer kazanır. Yani yatırımcı daha çok kazanır halka büyük bir şemsiye girer ve o şemsiye açılır. Bu arada enflasyon yüksekse faiz oranının yüksek olmasını olumsuz etkiler.
3 - cari açık : eğer ithalat ihracattan fazla ise ülkenin para birimi döviz karşısında değer kaybeder. Çünkü ithalat da kullanılan para birimi dövizdir. ülkenin ihraç ettiği ürün, ham madde ve çok az da olsa tarım ürünleri olunca ve ithal edilen ürünler ara ürün, ileri teknolojik ürün ve tarım ürünleri olunca Cari açık fazla olur.
4 - kamu borcu : yüksek kamu borcu enflasyonu arttırabilecek bir etkendir. bir devletin iç ve dış borçlarının tümünü ifade eder. ülke bu borcu ödemek için para basabilir. Bu da ülke parasının değer kaybı ve yüksek enflasyon demektir.
5 - istikrar ülkenin politik ve ekonomik istikrarı : yatırımcı için önemlidir. Yatırım olursa para değeri artar olmazsa azalır bu kadar basit.
başlangıçta başlı başına bir değerdir*, ardından o değeri temsil eden bir emanet seneti* halini almıştır. karşılıksız üretilmesi ile birlikte ise, temsil ettiği ekonomik ve maddi değerden tümüyle koparak, onu çıkaran devlete ve ekonomisine duyulan güveni temsil eden bir borçlanma ve/veya hisse senedi halini almıştır. para, değer demektir; değer ise değişken ve subjektif karakterli olup, artmaktan ziyade azalmaya meyillidir. dolayısı ile de; her para mutlak olarak değer kaybetmeye mahkumdur ama kullanıcıları her zaman -ve hatta çoğu zaman- için bu durumun farkına varmazlar.
Gözünün önünde duran yemeği yemene mani olan, aslında doğada (insanoğlu açlık yapmasa) herkese yetecek hatta artacak kadar yiyecek vs var iken, insanoğlunun kendi kıçından uydurduğu kurallar ile ona engel olmasıdır para.
depo edilmiş emek. yeterli olmak koşulu ile kendisi ile alamayacağınız bir iki istisna dışında hiçbir şey yok. bu istisnalar da tıp'ın yeteri kadar gelişmemiş olmasından kaynaklı. bahsetmeye çalıştığım şey ölüm ve tedavisi olmayan hastalıklar. çevremdeki bütün uyuyan fakirler sanki anlaşmış gibi hep aynı şeyleri tekrarlayıp duruyor. "para ile mutluluğu satın alamazsın", "sağlığın olmadıktan sonra para ne işe yarar", "parası olanlar da mutlu değil bakma sen", "karakterin bozulacaksa para gelmesin bırak" vs.. bir kısmı yerine göre doğru kabul edilebilir. Ancak bu durum paranın satın alma gücünü, herkesin bir bedelinin olduğunu ve bedeli ödenmediği için herkesin kendini namuslu, karakterli sandığı gerçeğini değiştirmiyor ki. paraya tapan birisi asla olmadım. para benim için hep araçtı ve araç olmaya da devam etmesini istiyorum. İstiyorum diyorum çünkü paranın beni değiştirmeyeceğini garanti edemem. illegal bir iş için bir limitimin olduğunu bilmek ürkütücü ancak o limiti ödeyecek birisinin olmaması da güzel. yukarıda bahsettiğim fakir insanlarla bu konuda asla tartışmaya girmiyorum çünkü gerçeklerin eziciliği karşısında o kadar zayıflar ki onların o hassas kalplerini kırmak benim gibi limiti ödenmemiş karakterli ve namuslu insanlara yakışmaz.
dünyanın en pahalı şeylerinden biri. cidden çok pahalı bir meret. bunu almak için emek veriliyor, akıl harcanıyor, en kötüsü ömürden ömür veriliyor ve altı üstü takas yapmak için kullanılan bir kağıt parçası ki takas yapılacak şeylerde ömür sürdürmek için gereken şeyler. kısaca yaşamak için yaşamından kesme paradoksu.