marx'ın kapitalizm tahlili için adam smith'in milletlerin zenginliği kitabı üzerine uzun süre çalıştığı rivayet edilir. hoş günümüz kapitalizmi adam smith'in öngörülerinin çok ötesine geçmiştir o ayrı (kitapta fabrika kelimesi geçmiyor mesela...) ama öyle iki kelime kelam ile açıklanabilir bir sistem değildir. sadece değer teorisi bile kütük gibi kitaplar doldurur.
ama naçizane, en büyük başarısını insanlığın kapitalizm öncesi dönemini belleklerden geri gelmemek üzere silmesi olarak görüyorum. kendi insanını ve kendi kültürünü kazınmıştır insanların günlük hayatlarına da hal hareketlerine de... şehirleşme ile dünyayı yeniden örgütlemiş (kapitalizm öncesi dünyada nüfusu 1 milyondan fazla iki şehir varken kapitalizmin ilk yüz yılında onlarca şehre çıkmıştır bu sayı), evlerin içine bile girerek ne giyeceğinizi, nerede uyuyacağınızı ve hatta hangi yemeği nasıl yiyeceğinizi bile öğretmiştir. tüm bunları da bir ideologlar zümresi eliyle değil tam olarak pazar ekonomisinin görünmez eli (adam smith'in bahsettiği görünmez el de diyebiliriz) yardımıyla gerçekleştirmiştir.
bu mevzular küçük gibi görünebilir ama halen bazı ilim irfan sahibi büyük abiler sovyetler deneyiminin başarısızlığını sovyetik yaşam kültürünü yerlestirememek olarak görmektedir. halen doğu bloğu ülkelerde sıkça görülen 2+1 veya 1+1 evler bu deneyimin ürünleridir. çekirdek aileye yetecek kadar evler ile ortak yemekhaneler ile ortak çamaşırhaneler vs. kurarak kadının özgürleşmesi ve yeni bir aile düzeni inşaa edilmeye çalışılmışsa da daha sonra 10'dan fazla çocuk doğuran kadınlara analık madalyası uygulamaları falan getirilmiştir. sonunda öyle gudubet bir hale gelmiştir ki hamburger ve rock&roll gibi popüler kültür araçları ile tek atışta silinmişlerdir.
kapitalizm bu becerisini olanı yeniden satmak üzere halen ustaca uygulamaktadır...