kendisinin adı çok bilinse de tam olarak niye olduğu, neden sovyetlerin bu topa girdiği falan çok muammadır bizim dimağımızda. "sovyetler perestroyka yaptı, glasnos yaptı. dağıldılar sonra" gibi bir anlayışla bakılır bizim tarih anlayışımızda - çok anlam veremeyiz kısacası.
ancak perestroyka (belki hatalı, belki doğru bir biçimde) gorbaçov'un SSCB'deki üretim ilişkilerinin 1930lardaki duruma göre tasarlanıp günün koşullarına artık yanıt vermediği teşhisine dayanıyordu. adamın derdi marksizmin yerine başka bir şey koymak da değildi üstelik - "reform yapalım, günümüzün dünyasına uyduralım" gibi bir isteği bulunuyordu.
bu isteğin arkaplanında ise başat olarak ekonomik buhran bulunmaktaydı. Bu buhran hem amerika birleşik devletleri ile girilmiş olan silahlanma yarışından hem de ekonominin durgunlaşmasından temelliydi. silahlara yapılan yatırım o kadar fazlaydı ki artık ülkenin altyapısına para harcanamaz noktaya gelmişti diyor batılı kaynaklar.
silahlanma yarışını durdurmak için gorbaçov "yeterlilik" doktrinini hayata geçirdi - bu doktrine göre silah sayısı abd'den fazla değil, ülkeyi koruyacak kadar olması hedefleniyordu. bu doktrini sovyetleri ekonomik olarak ciddi yoran yayılmacı politikasından vazgeçerek Küba gibi ülkelere desteğini kesme izledi.
iç politikada ise pazarı kapitalist sisteme uyduracak değişiklikler yapılmaya çalışıldı ama bu reformların neredeyse hepsi ters tepti. mesela 1988'de özelleştirme kararı alındı, ama devlet şirketlerini alanlar bürokratlar oldu. eskinin siyasisi, yeninin patronu oldu kısacası.
bu döneme kadar geldiğimizde sosyalist ideolojiye olan inancın zayıflaması da etken olarak ele alınabilir. bu anlamda kennan'ın uzun telegrafında ana hatlarını çizdiği sınırlama (containment) politikasının işe yaradığını düşünüyorum. ayrıca stalin'den bu yana baktığımızda sovyetlerin gelişme, ilerleme, refah ve zenginlikten ziyade 1956'da stalinsizleşme süreci ile ifşa olan gaddarlıkları, 1956'da Macaristan'a, 1968'de çekoslovakya'ya girişini görüyoruz. yani sovyet halkının ideolojik olarak yorulduğunu düşünüyorum ben.
ha, bazı ruslar (özellikle ortayaş üzeri kesim) gorbaçov'un amerikan ajanı olduğunu - tüm bu perestroyka, glasnost ve demokratikleşme hareketlerinin özellikle devleti yıkmak için yapıldığını da söylemiyor değil. benim hocam "yattık, kalktık ve hepimiz bir anda fakirdik" diye anlatıyor mesela. "durum o kadar anlatıldığı kadar kötü değildi" diye ekliyor.
radikal reform fikri ve üretim ilişkilerinin 1930lardaki duruma göre tasarlanıp günün koşullarına artık yanıt vermediği teşhisi gorbaçov'a değil yuri andropov'a aittir. gorbaçov zayıf karakterli ve çapsız olduğundan yüzüne gözüne bulaştırmıştır. aslında reform fikri çok daha öncesine, brejnev devrindeki başbakan aleksi kosigin'e gidiyor. ekonominin ve üretim mekanizmalarının hantal ve çağdışı kaldığını farkeden kosigin bir takım reform girişimlerinde bulunmuş, fabrika ve diğer üretim teşebbüslerine özerklik vermeye girişmiş ama statükocu parti dinozorlarının baskısıyla fazla ilerletemeden reformlarını sonlandırmak zorunda kalmış. brejnev'in ardılı andropov da politbüro'dan gorbaçov ve dolgikh'le ekonomiden sorumlu merkez komite sekreteri rıjkov'u ekonomiyi reforme etme konusunda görevlendirmiş. silahsızlanma ivmesi de batılıların Gorbi'nin egosunu pohpohlayıp gazı vermesi sonucu oldu. silahlanmaya moratoryum koyma fikri brejnev'indi, salt anlaşmaları ve brejnev doktriniyle temellerini o attı. gorbaçov tamamen onun bunun ağzına bakan, kendine ait hiç bir orijinal fikri olmayan, egosunun esiri olmuş, son derece zayıf karakterli biriydi, dolayısıyla da o reform planları beş gömlek büyük geldi, beceremedi, sıçtı batırdı. etrafındaki kıymetli insanları değil egosunu okşayanları dinlediği için ülkeyi felakete sürüklediğini görmekten bile acizdi. o günlerin bütün video kayıtları, arşiv kayıtları meydanda zair, orada kabak gibi ortada her şey.
gorbaçov'a amerikan ajanı diyen komplo meraklıları aynı şeyleri andropov için de diyor, onun amerikan değil fin ajanı olduğunu iddia ediyorlar ama. çok absürd komplo teorileri var. insanlar olan bitenin şokundan kurtulamadıkları, inanamadıkları için komplo teorilerine sığınıyor.
yuri andropov'un icadı olmasına rağmen gorbaçov dönemiyle özdeşleşmiştir. gorbaçov kendi icadı gibi lanse edip dünyaya satmış yani. ben de başbakanı olan rıjkov'un yalancısıyım, bir sürü röportajda bu olayı detaylarıyla anlatıyor.
türkçe "yeniden yapılanma" anlamına gelen, sscb'de 1980'li yıllardan itibaren gerçekleştirilen ekonomik ve siyasi sistemi yeniden yapılandırma ve reform hareketlerini anlatan rusça sözcük.