Nâzım Hikmet, 15 Ocak 1902 yılında Selânik’te dünyaya geldi. Babası Hikmet Bey, çeşitli illerde valilik yapmış Nâzım Paşa’nın oğludur. Osmanlı Hariciyesi’nde çeşitli memurluklarda ve Matbuat Umum Müdürlüğü görevinde bulunmuştur. Annesi Celile Hanım ise, dilci Enver Paşa ile Leylâ Hanım’ın kızıdır. İlk kadın ressamlarımız arasında anılan Celile Hanım, kültürlü, sanatçı ruhlu bir kadındır.
Nâzım Hikmet, ilk eğitimini annesi ve sıkça şiirli toplantılar düzenleyen, kendisi de bir mevlevi şairi olan büyükbabası Nâzım Paşa’dan alır. Ve henüz on bir yaşındayken ilk şiirini yazar. Orta öğrenimini Galatasaray ve Nişantaşı Sultanilerinde gören şair, 1915 yılında Bahriye Mektebi’ne girer. 1918 yılında bir dergide ilk kez bir şiiri yayımlanır. İlk şiiri bir aşk şiiridir ancak, şairin şiirleri, İstanbul’un işgaliyle birlikte yerini yurtsever nitelikte şiirlere bırakır.
Mezuniyetine üç ay kala geçirdiği bir hastalık nedeniyle Bahriye’den ayrılır. Bir grup arkadaşıyla birlikte Anadolu’ya geçer. Ankara Hükümeti’nin görevlendirmesiyle arkadaşı Vâlâ Nurettin’le birlikte Bolu’da öğretmenlik yapar. Daha sonra kısa aralıklarla iki kez Moskova’ya gider. İlk gidişinde Moskova’da iki yıl kalır. Rusya’da gerçekleştirilen ihtilâle tanık olur. Doğu Emekçileri Komünist Üniversite’sinde (KTUV’da) ekonomi-politik öğrenimi görür. Moskova’ya ikinci gidişiyse kendisine kürek cezası verilen dava nedeniyle zorunlu bir göçmenliktir. Bu kez daha önce öğrenci olduğu üniversitede çevirmenlik ve asistanlık yapar. Ceza Yasası’ndaki değişiklik nedeniyle 1928 yılında ülkeye döner. Kısa bir süre cezaevinde kaldıktan sonra serbest bırakılır.
Çeşitli gazete ve dergilerde yazıları ve şiirleri yayınlanır. Kitapları basılır. Siyasal ve entelektüel yaşamda aktif bir rol üstlenir. Şiirleri ders kitaplarına girer, oyunları devlet tiyatrolarında oynanır ama kovuşturmalardan da kurtulamaz. Sık sık gözaltına alınır, yargı önüne çıkartılır. Yaşamının on yedi yılı hapishanelerde geçer. 1950 yılında ulusal ve uluslararası düzeyde düzenlenen kampanyalar sonunda çıkarılan genel af yasasıyla serbest bırakılır. Ne var ki yaşamına yönelik komplolar nedeniyle yeniden yurtdışına çıkar. Ve ölene dek yurduna, halkına, sevenlerine, hasret şiirleri yazacağı göçmenlik yılları başlar.
Bu dönemde “Uluslararası Barış Ödülü” sahibi bir sanatçı olarak barış hareketi içinde aktif olarak yer alır. Dünya Barış Konseyi Başkanlık Divanı’na seçilir. Şostokoviç’e, Şarlo’nun yaratıcısı Charlie Chaplin’e ve Fransız Parlamentosu Başkanı Eduard Heriot’a Uluslararası Barış Ödülü’nü veren jürinin başkanlığını yapar. Cezaevi yıllarından kalan hastalıklar onu rahat bırakmaz ve 3 Haziran 1963 günü sabahı Moskova’daki evinde vefat eder.
“…yazılarım otuz kırk dilde basılır / Türkiye’mde Türkçemle yasak” dediği şiirleri ülkesinde ancak onun ölümünden sonra basılır.
Eserleri:
(Nâzım Hikmet’in ilk kitabı “Güneşi İçenlerin Türküsü”, 1928’de Bakû’de yayımlandı. Kitaplarının toplu basımı, ilk kez Sofya’da Ekber Babayev tarafından 1967-1968’de; Türkiye’de ise Asım Bezirci tarafından “Bütün Şiirleri” adıyla 8 ciltte toplanarak basıldı (Cem Yayınevi). 1988’de 30 ciltte derlenerek Adam Yayınevi’nce sunulan “Bütün Eserleri” dizisi, 2002’yle birlikte Yapı Kredi Yayınları’nca yayımlanmaya başlandı. Aşağıda, ülkemizde ölümünden önce yayımlananlarla, “Bütün Eserleri”nde yer alan kitaplarının listesi ve Nâzım Hikmet hakkında yazılan yapıtlar yer almaktadır.)
1. nâzım hikmet’in ölümünden önce yayımlanan kitapları
- 835 satır, ahmet halit kitaphanesi, istanbul 1929
- jokond ile si-ya-u, istanbul, 1929
- varan 3, ahmet halit kitaphanesi, istanbul 1930
- 1+1=1 (nail v. ile), ahmet halit kitaphanesi, istanbul 1930
- sesini kaybeden şehir, remzi kitaphanesi, istanbul 1931
- gece gelen telgraf, ahmet halit kitaphanesi, istanbul 1932
- benerci kendini niçin öldürdü?, sühulet kütüphanesi, istanbul 1932
- bir ölü evi yahut merhumun hanesi, ahmet halit kitaphanesi, istanbul 1932
- kafatası, sühulet kütüphanesi, istanbul 1932
- orman cücelerinin sergüzeşti, sühulet kütüphanesi, istanbul 1932
- unutulan adam, resimli ay matbaası, istanbul 1934
- portreler, şirketi mürettibiye matbaası, istanbul 1935
- taranta babu’ya mektuplar, yeni kitapçı, istanbul 1935
- simavne kadısı oğlu şeyh bedreddin destanı, istanbul 1936
- it ürür kervan yürür (orhan selim” imzasıyla), selamet matbaası, istanbul 1936
- milli gurur, kader matbaası, istanbul 1936
- sovyet demokrasisi, selamet matbaası, istanbul 1936
- alman faşizmi ve ırkçılığı, kader matbaası, istanbul 1936
- kurtuluş savaşı destanı, numune matbaası, istanbul 1937
- yeşil elmalar (dünyanın en meşhur on iki muharririnin müşterek romanı imzasıyla), yenlap neşriyat, - istanbul 1938
- la fontaine’den masallar, ahmet halit kitabevi, istanbul 1949
.
2. nâzım hikmet’in “bütün eserleri” dizisindeki kitapları
şiirler
1. 835 satır: 835 satır (1929), jokond ile si-ya-u (1929), varan 3 (1930), 1+1=1 (1930), sesini kaybeden şehir (1931)
2. benerci kendini niçin öldürdü?: benerci kendini niçin öldürdü? (1932), gece gelen telgraf (1932), portreler (1935), taranta babu’ya mektuplar (1935), simavne kadısı oğlu şeyh bedreddin destanı ve şeyh bedreddin destanı’na zeyl (1936)
3. kuvâyi milliye: kuvâyi milliye (1968), 21–22 şiirleri (1965), dört hapishaneden (1966), rubailer (1966)
4. yatar bursa kalesinde(kitaplarına girmeyen şiirleri 1929–1951): (1991)
5. memleketimden insan manzaraları (1966)
6. yeni şiirler–1951–1959 (1969)
7. son şiirleri–1959–1963 (1969)
8. ilk şiirleri–1913–1927 (1974)
Kaynak
***
en acayip gücümüzdür,
kahramanlıktır yaşamak:
öleceğimizi bilip
öleceğimizi mutlak.
***
dünyanın hâli gibi hâlimiz...
***
kimi insan otların kimi insan balıkların çeşidini bilir
ben ayrılıkların
kimi insan ezbere sayar yıldızların adını
ben hasretlerin