c. v. clausewitz'e göre savaşta üç karşılıklı etki / karşılıklı aşırılık vardır.
ilk karşılıklı etki / karşılıklı aşırılık; tarafların kuvvet kullanmadaki sınırsızlığında ortaya çıkar. savaşta, her iki taraf da birbirini silahsızlandırmaya ve mağlup etmeye çalışırken kuvvet kullanır ve bu kuvvet hiçbir şekilde sınırlandırılamaz. clausewitz'e göre savaşı kazanan taraf; fiziksel kuvveti acıma duygusuna kapılmadan kullanan, kan dökmekten çekinmeyen taraftır. bu gerçeklik, iki tarafı da en yüksek, en tahrip edici gücü kullanmaya iter. bu yükselen düzeyde seyreden, taraflardan biri mahvolana kadar sürdürülen ilk karşılıklı etki ve aşırılıktır.
ikinci karşılıklı etki / karşılıklı aşırılık; tarafların birbirini mağlup etme amacında ortaya çıkar. savaşan kişinin amacı, karşı tarafı irademize uymaya zorlamaksa eğer, bunun için onu silahlarından arındırmak zorundayız. bunu sadece biz değil, karşı taraf da düşünür. yani iki taraf da, aynı niyete, aynı husumete sahip olduğu için; artık tarafların kaderi kendi ellerinde olmaz. düşman mağlup edilmediği sürece, her iki taraf da kendi yaşamının efendisi değildir, nasıl davranacağına kendi karar veremez; onu şöyle veya böyle davranmaya iten şey, savaşın doğasından kaynaklanan zorunluluklardır, düşmanlıktır. bu da ikinci karşılıklı etki ve aşırılıktır.
üçüncü karşılıklı etki / karşılıklı aşırılık; kuvvetlerin aşırı gayretiyle ilgilidir. yani düşmanı mağlup etmek için, birlikleri, silahları, gayretleri; düşmanın gücüne uydurmak gerekliliği vardır. düşmanın saldırı veya savunma gücünü bilmek, kendi saldırı ve savunma gücümüzü de ayarlamamızı sağlar. amaç, düşmanın birliklerinden ve iradesinden daha üstün olabilmektir; fakat düşman da aynı şekilde hareket ederek bize göre gücünü ayarlamaya, ve bizim bir adım önümüze geçmeye çalışır. bu karşılıklı tahminler, üçüncü karşılıklı etki ve aşırılıktır.
kaynak: c. v. clausewitz, savaş üzerine (özne yayınları)