japon kağıt katlama sanatı. çocukken evde televizyon karşısına geçip yapmaya çalışırdım. hayır yetenekliyim de, yapardım çoğunu ama anlatan kadın sürekli aha burda yapılmışı var diye önceden yaptığı kağıdı çıkarınca yetişemiyodum hızına, çok sinir bozucuydu. cem yılmaz'a da konu olmuştu ya hani, demek ki hakaten sinir bozucu..
kağıdı icat eden çinlilerin ilk olarak uyguladığı söylenmektedir. japonyaya budist rahipler tarafından getirildiği düşünülüyor ve ismini de japoncadan, oru (katlama) ve kami (kağıt) kelimelerinin bir araya gelmesiyle alıyor. kağıdın ilk icat edildiği yıllarda sadece zenginlerin uğraştığı bu sanat daha çok dini törenlerde ve hediyeleri kaplamada bir zenginlik gösterisi olarak kullanılmış. sonrasında kağıdın yaygınlaşması ile origami daha fazla insana ulaşmaya başlamış. origami ile ilgili ilk kitap ise 1797'te basılmış. bir de kirigami vardır, o ise kağıt kesme sanatıdır ve ayrı bir başlığın konusudur.
bir turna kuşu yapmak için bile defalarca uğraşmanız gerekir. haliyle bizim gibi "aman yavruum, o kadar para verdik araya gitmesin" şeklinde düşünen toplumlar için pek uğraşılası bir uğraş değildir.
ama japonlar bunu cidden her türlü şey için kullanıyor. mesela yılbaşında evinizde parti var diyelim. adamlar da size şarap getirecek. bir bakmışsınız şarabın üstünde bir origami. "ben bunu açmaya kıyamam ki" diyorsunuz ama onu açınca da güzel bir haiku ile karşılaşıyorsunuz. öyle şeyler işte.
yapmaya çalışılan ile yapılan arasında dağlar kadar fark olan katlamalı edim. eğer yeteneğiniz varsa şahane şeyler çıkabiliyor çok çalışılırsa üzerinde.
eğer yeteneğiniz var gibiyse illaki bir şeyler çıkıyor ama mesela ejderha yapayım derken maymun gibi bir şey ortaya çıkarabiliyorsunuz.
Uçak, gemi yaparak adını bilmeden çocukluğumuzda bir çoğumuzun yaptığı japonya'da doğmuş kağıt katlama sanatıdır. Benim bu sanatla resmen tanışmam üniversitede gönüllü olduğum bir topluluk sayesinde oldu. Köy okullarında çocuklarla yüzlerce kuş yapmışlığım vardır. Kuşları ve çocukları çok severim, çocuklarla kuş yapma eylemi de benim için paha biçilmez olmuştu. Bu tanışıklıktan sonra bir de origami figürlerini müfredata dahil etme üzerine bir staj deneyemim de var. Bu staj sürecinde origami sanatı üzerine japonya'da yüksek lisans yapmış biriyle tanışma imkanım da olmuştu. şimdilerde bulduğum her kağıttan bir şeyler yapar gittiğim yerlere (otobüs durakları, toplu taşıma araçları vs.)hatıra olarak bırakırım. Umarım birilerinin onları bulup gülümsemesine sebep olmuşumdur.
Bu kağıt katlama sanatında da yenilikler olmuyor değil, ıslak katlama tekniklerini kullanarak modeller yapan sanatçılar türedi. Islak katlama tekniği ile daha yumuşak köşeler elde edilip, daha gerçekçi görünümlü modeller ortaya çıkabiliyor.
Lan herhalde tarih 80'lerin sonu, son çeyreği. Ne origami biliyoruz ne cips.
Cips mi?
Gelicem oraya bi dakka.
Hani cem Yılmaz'ın şovunda bahsettiği TRT teyzesi var ya çocuklarla ekranda kartondan süt yapan, o teyzenin dönemleri işte. Bizim de ekran karşısında kartondan süt, sütten peynir yaptığımız zamanlar. Haliyle o jenerasyon için kağıt katlama sanatı da renkli elişi kağıdından uçak, bilemedin gemi yapmaya eşdeğer.
Şimdi geleyim konunun cips hatta tombi ile alakasına. tombi, şu fıstıklı ya da peynirli cips yani. Benim bunla tanışma hikayem origamiyle ilintili işte.
o yıllarda tombi memlekete yeni mi geldi bilmem ama daha ansiklopediler için deli gibi kupon biriktirmeye başlamadığımız yıllarda bu tombi'nin televizyonda mı dergide mi denk geldim bilmem bir kampanyasına denk geldim ben. Tombi paketlerinden kestiğiniz bir parçayı mektupla gönderdiğinizde size ufak tefek rengarenk bir origami kitapçığı gönderiyorlardı. Bak o yıllarda daha cep telefonu icad edilmemiş, paketin üstündeki kodu cep telefonuyla SMS atmayı bırak o kodu pakete yerleştirme teknolojisine bile ulaşamamışız, mektupla hallediyoruz işimizi...
Neyse ben de aldım tabi o kitaptan bir tane bu yolla. Gönderdik mektubumuzu ve aldık hediyemizi.
Bak cem yılmaz diyor ya kartondan süt yapıyoruz, ben o kitap sayesinden kağıttan balon yaptım lan. Yani adam dalga geçmiyor olabilir ha. Hatta hala hatırlarım, mavi renkli el işi kağıdındandı ilk yaptığım balon... Neden bilmem en çok maymun yapmanın yolu kaldı aklımda. Hani blade runner'da deckard kağıttan unicorn yapıyordu ya, ben de işte kağıttan maymun yapıp sağa sola koyuyordum...
Kısacası 80'lerin son çeyreğinde kimin aklına geldiyse cips karşılığı dağıtılan bir kitapçık sayesinde ufak bir azınlık da olsa bazı çocukların ilk kez tanışma fırsatı yakaladığı sanat dalı oldu origami. Günümüzde dondurmadan araba, cipsten PlayStation çıktığı düşünülecek olursa verilen hediyenin naifliği yanında çocuklara katacaklarının artısı da dikkat çekiciymiş.