rönesans'tan sonra gelen ikinci aydınlanma hamlesi. marthin luther'in wittenberg kilisesi'nin duvarına astığı 95 maddelik bir bildiriyle başlamıştır.
bildiride tanrı ve insanın arasına hiç kimsenin giremeyeceği, kilisenin günah çıkarma/endülijans yetkilerinin bulunmadığı ve bunun için para alamayacağı gibi önemli maddeler yer almaktadır.
papa, luther'i aforoz etmiş ama luther de aforoz bildirisini yırtıp atmıştır. papa da luther'in öldürülmesini emretmiştir. çeşitli alman şövalyeler, luther'i şatolarında saklamıştır.
uzun süren kargaşalardan ve savaşlardan sonra protestanlık mezhebinin varlığı tanınmış, kilisenin mallarına ve yetkilerine el konulmuş ve skolastik düşünce/eğitim yıkılmıştır. bu da aydınlanmanın ve akıl çağının başlamasına yol açmıştır.
