İlk girdide de değinildiği gibi bir bölgenin genel kabul görmüş ismi veya bölgede yaşayan bir aşiretin ismi.
Tunceli Belediye meclisinin Tunceli isminin "Dersim" olarak değişikliğine yönelik almış olduğu karar üzerine yazma gereği duyduğum girdi.
Genel kanı farsça olan kelimenin "der=kapı, sim=gümüş" kökünden geldiği ve "gümüş kapı" olarak türkçe'ye çevrildiği yönünde. Varto, imranlı, zara, malatya'ya kadar uzanan coğrafya olarak anılmaktadır.
Bu sabaha kadar ben de "Dersim" isminin yukarıda yazdığım bölgeye ait olduğu kanaatindeyim. Çünkü halk arasında genel kabul görmüş bir ifade. Ama hiç bir araştırmacı bunu bir belgeye dayandıramamış, dilden dile aktarılan bir söylem.
Gelelim fikrimi değiştiren çalışmanın detayına. Tunceli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisinin 2012 yılında yayınlanan 1. cilt, 1. sayısında yayımlanan, araş.gör. mehmet yıldırım tarafından yapılmış çalışmada "Dersim" ismine ilişkin belgeler ve dönemi bilen yaşlıların ifadelerine yer verilmiş.
Osmanlı arşiv kayıtları, tanzimat sonrası dersim sancağı'nın teşkil edilerek bir çok kazanın bu sancağa bağlandığını göstermekte. Sancak da isimi bölgede yaşayan "Desimlu Aşireti"inden almış. Yine Mehmet Yıldırım çalışmasında tanzimat öncesi dersim diye bilinen geniş bir coğrafyanın varlığını gösteren bir bulguya sahip olmadıklarını ifade etmiş.
Öte yandan kelimenin esası olan desim ismine "r" harfinin 1847 yılından sonra dahil olduğu ihtimalinden de söz edilmiş. Arşiv belgelerinde de yazan "desim" örneklerini linkten görebilirsiniz. www.academia.edu/...
Yine Rıza Zelyut'un DERSİM İSYANLARI VE SEYİT RİZA GERÇEĞİ kitabında;
1935 yılında İçişleri Bakanı Şükrü Kaya'nın Millet Meclisi'ndeki konuşmasında dile getirdiği şu görüş de bunu doğrulamaktadır:
"Dersim eski zamanlarda muayyen bir mıntıkaya verilmiş bir isim değildir.
Sonraki dönemlerde, Dersim ile ilgili belgeler, daha çok buradaki aşiretlerle ilişkili olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bunları incelediğimizde de Dersim kelimesinin coğrafi bir terim değil bir aşiretin adı olduğunu görmekteyiz. 18. yüzyıl Osmanlı arşivlerinde bulunan bu belgelerden bir kısmını uzman Ahmet Hazerfen okumuş ve Cemal Şener de "Osmanlı Belgelerinde Dersim Tarihi" ve "Osmanlıca-Türkçe 50 Adet Orijinal Belge" adı altında yayınlamıştır.
ifadelerine yer verilmiştir.
Ayrıca;
Dersim hakkındaki Jandarma Genel Komutanlığı Raporu'nda, 1930 başlarında, Dersim terimi ile ilgili olarak şöyle açıklamalar yapılmıştır.
"Dersim adına gelince, bu adın menşei hakkında şimdiye kadar sarih bir malumata tesadüf edilemedi. Yalnız Dersimanlı aşiretine izafeten verilmiş olduğu hakkında bir rivayet vardır."
Söz konusu raporda; bölgede gümüş bulunuyor idiyse, burada çalışanlara İran dili hakimiyeti devrinde Dersimanlı adı verilmiş olabileceği ihtimali belirtilmektedir.
-------------
Tunceli belediye meclisi, Tunceli isminin değiştirilmesine yönelik aldığı kararla 1935 yılında kanunla yapılan değişikliği yok sayarak aslında suç işlemiştir. Her ne kadar belediye meclislerine karar yetkisi verilmiş olsa da mevcut kanunlara aykırı karar a-lı-na-maz! hukukçular daha net açıklayabilir.
Yazılan diğer girdileri, yorumları okudum da isim değişikliği olayı katliamdan tutun, asimilasyona kadar vardırılmış. Bizim en büyük yanlışımız olayları birbirinden bağımsız kendi içinde değerlendiremiyor oluşumuz. Araştırmak yerine etrafımızdan duyduklarımıza inanmayı tercih ediyoruz- aldatılatılabileceğimizi bile hesaba katmadan... insan denen varlık çıkarı söz konusu olduğunda her tür hileye başvurabiliyor.
yukarıda açıkladığım hususlar ışığında dersim isminin yöre halkının kültürü, yaşam tarzı, dili, etnik kökeni ile ilgili olmadığı çok açık. kendi yorumumsa; osmanlıdan bu yana bölgedeki ağaların, paşaların merkezi yönetimlere direnç göstererek, isyan etme mantalitesinin uzantısı sancılar tüm bunlar.
bölgedeki feodal yapı ve halkın üzerindeki etkileri başka bir girdi konusu.
belediyenin almış olduğu kararın tamamen siyasi ve ortamı bulandırmaya hizmet ettiği belli.