whatsapp'ın iş çözümü olarak sunduğu bir hizmet. aynı zamanda aynı isimde uygulaması da mevcut.
biraz ayrıntısıyla size anlatmak istiyorum. tabi ayrıntısı diyorum ama talihsiz bir süreçten bahsedeceğim size bu konuyla ilgili. neler buldum, neler araştırdım, ne ile karşılaştım, deneyiminiz olsun diye.
2-3 hafta önce yakın bir arkadaşım bir dönüş yaptı. kendisi kıbrıs'ta ve şu an yaptığı iş vodafone'dan toplu sms alıp onları başka şirketlere satmak. aracı yani. bu şirketlerden birinin geçenlerde arkadaşımdan bir talebi olmuş, artık sadece metin değil, multimedya dosyaları göndermek istiyorlarmış (business ağzıyla). fotoğraf falan yani. bunlar tabi reklam amaçlı olacak.
tabi bu durumda arkadaşın aklına ilk mms gelmiş. oradaki vodafone'a sormuş, böyle bir hizmet vermiyorlar. "belki türkiye'de vardır" diye aramış araştırmış, türkiye'de de bu hizmeti veren azmış ama olanlar varsa da kıbrıs'a gönderim yapılamıyormuş.
çare mms olamayınca aklına whatsapp gelmiş. dolayısıyla bana döndü. kendisi programlamanın çömezidir ama az buçuk anlar. bana gelmeden önce de biraz araştırmış tabi. "böyle böyle" diyor, "whatsapp business'ın api'ı varmış, bunu otomatize edip ön tarafa bir web panel çaksak." (tabi çakmak derken, mecazi anlamda*).
diğer yazılımcı arkadaşlar varsa whatsapp'ın nasıl çalıştığını az buçuk bilirler. baştan zaten otomatizasyona karşı bir niyetle kurulan bir uygulamaydı. üzerinde bulunduğu teknoloji mimarisi de (uçtan uça şifreleme gibi) bu konuda epey bir zorluk yaratıyordu. yani, az buçuk tahmin ediyordum, whatsapp bu işi nasıl çözdüyse, etrafından dolanarak çözmüştür. o iş, commercial'a dökebileceğimiz bir iş değildi.
ama "hadi" dedik, bir bakalım, karıştıralım.
öncelikle whatsapp business, 2017 sonlarında başlayan bir whatsapp hizmeti. temelde iki ayrı servisten oluşuyor:
1. whatsapp business uygulaması: temelde küçük işletmeler için ileti gönderme ve alma işlemini otomatize etmek için kullanılan bir uygulama. play store'da da mevcut. indirdim ama arkadaşın dediğine göre bir kere numaranı business'e çevirdiğin zaman geri dönüş yokmuş. sonra vazgeçtim. bildiğim kadarıyla aynı zamanda whatsapp profilinizde "bu bir iş numarasıdır" diye bir ibare de gösteriyor.
2. whatsapp business api: daha büyük firmalar için çözümler sunan api.
whatsapp business uygulaması oldukça sınırlıydı. tek seferde 30 kişiye toplu ileti göndermeyi sağlıyordu (en azından arkadaşın önceden yaptığı araştırmasına göre) ve ihtiyacımız olanın api olduğuna karar verdik.
whatsapp business api'ı diyorum ama, siz öyle düşünmeyin, bildiğin webhook'lardan oluşan bir docker imajını sunucunuza deploy etmenizi istiyorlar. inanmıyorsanız bakın . 2 tür imaj var:
1. single instance: tek numara, tek sunucu.
2. multiconnect: birden fazla numara, tek sunucu.
tabi birden fazla müşteri ve tek sunucu olacaktı. şöyle bir sistem gerekliliklerine bakayım dedim. şunları görünce ağzım biraz açık kaldı, en az :
gerçi baştan bunu öngörmüştüm. yani, tam olarak "bunu" değil, ama whatsapp'ın yapısını düşünürsek, facebook'un böyle dolambaçlı bir şey bulacağını. bu ücrette kıçı kırık VPS sunucu fiyatları 80 dolardan başlıyor bir de. bu benim de arkadaşın da canını epey bir sıktı tabi. benlik bir sorun yoktu tabi, ama arkadaşla sunucu mevzusunu düşündük. dedik, gece kapatsak, artı sadece ileti gönderme durumunda açık bıraksak ve dakika başına sunucuya ödeme yapsak. yine indirdik 15 dolarlara. mutluyuz ama, havalara uçuyoruz.
burada sunucu mevzusundan bahsettim ama değinmek istediğim bazı noktalar var. genel olarak bir api'a bağlanmak bu kadar zor olmamalı. zaten rest sunucuların kendine has karmaşık doğrulama mimarileri mevcut (bkz: oauth) (bkz: oauth2). abi, telegram api'ını kullanırken kuracağın set up 1 mb'ı geçmez (genelde). ya telegram api wrapper tarzı bir kütüphane indirirsin, ya da genel olarak telegram api'ına istek göndereceğin kütüphane. ama bu kadar zor ve komplike değil yani. herhangi bir api için geçerlidir bu. facebook'un whatsapp'ı alması kararı berbat bir karardı. herkes de merak ediyordu nasıl monetize edeceklerini, çünkü "milyar dolar abi"! zaten baştan whatsapp'ın çizgisi belliydi, ama iş dünyasında patronlar mızıkçı çocuklar gibiler, "ben istersen olur" modunda. olmuyor işte abi, whatsapp'a uymuyor.
bu arada, whatsapp api hizmet, veren bazı 3. parti şirketler de var, onlara da gözattım gençler. kimisi "saniyede otuz göndeririz" mi diyor, kimisi "telefon hattını biz oluşturuyoruz" mu diyor, hepsinde bir dert.
neyse, arkadaşla oturup biraz daha iş kısmına bakıyoruz, bir makale geldi karşıma, arkadaşa ekran görüntüsü attım ama kendisi boş zamanlarında ninjalık yaptığı için çok değişik bir ayrıntı fark etmiş: whatsapp business'in ve api'ının sözleşmelerinde "no promotional content" diye bir hede var. hasstir dedik, ve doğruladık da. bizim göndermek istediğimiz iletiler promotional content'ti zaten. resmen whatsapp bize kin güdüyordu.
"e amk (kusura bakmayın, klavyemi bozdum), ne amaçla gönderilir ki mesaj başka?" diye sordu arkadaş. önceki örneklere baktım, kullanan bazı şirketler. amerikan temelli bir havayolu şirketi kullanıyormuş, o da yolcuları bilgilendirmek adına vesaire.
sonrasında... vazgeçtik. evet. bu bir başarı hikayesi değil.
çok sonra nedense dank etti kafama: ben hiç whatsapp'tan spam yemedim. hani, spam derken, "sms kalitesinde spam". hani, son 5 yıl izmir'desindir ve istanbul'la hiç alakan yoktur, yoğurt yerken halk tv izlersin ve birden o sihirli bildirim sesi gelir. hemen alırsın telefonu eline, kilidi açmadan önce merak edersin, için içine sığmaz. sonra telefonu açarsın, görürsün ya o spam sms'i, binali yıldırım'dan, istanbul yerel seçimleri için oy istiyor. sonra burnunu çeke çeke televizyon başındaki yoğurduna geri dönersin. heh, işte o kalitede spam'lerden, ben hiç whatsapp'ta onlardan yemedim.
örneği yoksa yapılabilitesi de yoktur. bir şeylerin ayrıntısını bilince imkanını ölçüyorsun doğal olarak. birkaçınız "yazılımcı ne olursa olsun eline gelen problemi çözer?" diyebilir (kaşarlı business dili ve edebiyatı). e hadi abi, biriniz şu seçim spam'lerini whatsapp'tan göndermeyi akıl etmedi mi? ya da onlar? ettiler. olmadı. peki bundan sonra patron benden whatsapp'ı otomatize etmemi isterse? söyle sözlük, ne cevap verem ben?