Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra bazı az gelişmiş ülkeleri, kendi kendilerini yönetecek düzeye eriştirip bağımsızlığa kavuşturuncaya kadar Birleşmiş Milletler Cemiyeti adına yönetmek için bazı büyük devletlere verilen vekillik.
manda; bazı nedenlerle kendini yönetme becerisine ulaşamamış ülkeler üzerinde yönetim kurma fikri. himaye; kendini koruyamayan ülkenin bir koruyucunun gücüne sığınma fikri olarak çıktı. birinci dünya savaşı sonlanırken, abd başkanı wilson; yayınladığı 14 maddelik "wilson ilkeleri" bildirisi ile; savaşı kaybeden ülkelerin toprak bütünlüğü ve halkların egemenlik haklarının korunmasını sağlamayı amaçladı. sömürgeciliği örtülü bir şekilde, wilson ilkelerine dayandırarak sürdürmek isteyen ingiltere ve fransa; halkları koruma ya da kendi kendini yönetme becerisi kazanıncaya kadar idare etme yani manda ve himaye yönetimleri oluşturdu.
afrika'daki öküzgillerin en irilerinden biridir. erkeğinin ağırlığı 800kg gelebilir.sürü halinde yaşar ve bu sürüdeki manda sayısı 100 den fazla olabilir. özellikle bataklıkları çok sever mandalar. insanların karşılaşabileceği en tehlikeli hayvanlardan biridir. yay şeklinde olan ve uçları yukarı bakan boynuzları ürkütücüdür. erkek mandaların boynuzları 1 metreyi bulur.avcıları afrika'nını bütün yabani hayvanlarından çok mandaların öldürdüğü anlatılır! zaten afrika mandası birçok yol denenmesine rağmen bir türlü evcilleştirilememiştir. insan ve aslan dışında mandanın düşmanı yoktur. yine de sırtlanların ve bataklıklarda yaşayan timsahların arada sırada genç bir mandayı avlamayı başardıkları görülür. dişi manda bir defada tek yavru doğurur. ortalama 25 yıl yaşarlar.
sığıra neredeyse tıpatıp benzeyen ama sığırdan daha fazla gelir getiren, ülkemizdeki angus yoğunluğu ve hayvancılığın bile isteye bitirilmesi nedeniyle membası olan afyon'da bile sayıları birkaç yüze ve özel çiftliklerin himayesindeki birkaç bine düşmüş olan hayvan.
mandadan üretilen kaymağın eşi benzeri yoktur. bembeyaz olur, ilk lokmada boğazınızı tıkamaz, bekledikçe hemen acılaşmaz (doğrudan bayatlar ve tadı değişir), ekmek kadayıfının üzerinde erimez (taş gibi durur). afyon'da halen manda kaymağı bulmak mümkün ama her kaymak da mandadan üretilmiyor artık. angustan kaymak üretildiğini bile duydum ben. zaten marketten satın aldığınız ve mandadan üretildiğini iddia eden hiçbir kaymak %100 manda değildir. illa ki inek ya da koyun da içerir. içindeki koruyucularla 1 ay bana mısın demez, tadı bozulmaz, rengi değişmez. henüz üretilmiş bir manda kaymağını en fazla 4-5 gün içinde midenize indirmeniz gerekir, yoksa bozulur. isterseniz buzluğa gömün, gene de bayatlar.
birkaç yıldır "ülkede manda mı kaldı da, kaymağını bulup yiyebilin" diye çevreme sataşıyordum. durum "ülkede eti yenebilecek hayvan mı kaldı"ya evrildi gibi benim adıma.