Orduya ilk katıldığım günlerde, bir Arap binbaşısının 'Kavm-i Necip evladına sen nasıl kötü muamele yaparsın' diye tokatladığı bir Anadolu çocuğunun iki damla gözyaşında Türklük şuuruna erdim. Onda gördüm ve kuvvetle duydum. Ondan sonra Türklük benim derin kaynağım, en derin övünç membaım oldu. Benim hayatta yegane fahrim, servetim, Türklükten başka bir şey değildir. Kurduğun cumhuriyet ilelebet payidar kalacaktır...
efendiler, yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz. -baş komutan mustafa kemal atatürk
29 ekim'e 1 gün kala, şanlı türk cumhuriyeti'ni bizlere veren, başta ulu önder mustafa kemal atatürk ve silah arkadaşları olmak üzere bütün şehitlerimizi bir kez daha rahmetle anıyorum.
Öyle bir gün ki bir milletin bağrından fırlamış, sarı saçlı dev bir türk'ün fikirleriyle aydınlanmış ve bağımsızlık ateşiyle yanıp tutuşan milletin kuvvetiyle, benliğiyle harmanlanmış: işte o gündür ki ilelebet payidar kalacak ve o gündür ki sonsuza dek yaşanarak hatırlanacak... Başta Gazi mustafa kemal olmak üzere, devletin ve milletin yeniden var olmasında emeği geçen her ferdi, derin bir minnet ve saygıyla anıyorum. Cumhuriyet ile aşılanan fikirler ölmez, kutlu olsun!
birileri cumhuriyet ile demokrasi arasında bir bağ yokmuş gibi cumhuriyeti küçümsüyor. söylediklerine göre cumhuriyet biçimsel bir yapı imiş. yarım yamalak hukuk ve orta okul seviyesindeki bir tarih bilgisiyle demokrasi ile yönetilen meşruti monarşilere gönderme yapıyorlar. ingiltere'de olduğu gibi olmaz mıymış... anlamadıkları şey tarihsel koşulların ve toplumsal dinamiklerin ingiltere'den çok farklı olmasıdır. ayrıntıya girmek istemiyorum ama ingiltere monarşisi magna carta'dan bu yana anayasa tarihi açısından evrimci bir çizgi ile sınırlarını bildi. türkiye gibi bir ülkede padişahlığın korunup da onun sembolik kalmasını sağlamak ise neredeyse imkansızdır. çünkü geri kalmış bir toplumda halkın iradesini yansıtmanın tek geçerli yolu cumhuriyettir. kuramsal açıdan da cumhuriyet demokrasiye en uygun biçimsel koşulları sağlayan sistemdir. çünkü monarşinin tersidir. tanrı adına değil ulus adına yönetimdir. kaldı ki egemenliğin tanrı adına bir aile tarafından kullanılması, sahtekarlıktır, babadan oğula geçen bir yönetim- istediği kadar sembolik yetkilerle donatılsın-demokrasi fikrinin özünden onay alamaz. bunun için fransız devriminden bugüne bütün demokratik özlemler cumhuriyet ile birlikte ifade edilmiştir.
saltanat'ın kaldırılmasının ardından, ard arda yaşanan hükümet krizleri neticesinde, türkiye'de en sonunda cumhuriyet rejiminin ilan edildiği gün.
en son 27 ekim 1923'teki vekiller heyeti istifası ertesinde mustafa kemal atatürk'ün uzun süredir düşündüğü cumhuriyet rejimi, 29 ekim 1923'te uzun ve hararetli bir meclis toplantısının ardından kanun-i esasi'ye eklenmiş ve gazi mustafa kemal de ilk cumhurbaşkanı seçilmiştir.
