istanbul boğazı yılın ilk 6 ayında 19 bin 854 gemi kullandı. boğazdan geçen 12 bin 656 gemi kılavuz kaptan alırken, 50 gemi ise geçişini yedekli tamamladı. [1]
günde ortalama 110 gemiye denk gelir. gemilerin %63,74'ünün kılavuz kaptan aldığını ifade eder.
kıyı emniyeti genel müdürlüğü’ne bağlı 93 deniz vasıtası acil durumlar için görev beklerken, bu araçların 11’i acil müdahale römorkörlerinden oluşuyor. [2] 1981 yapımı söndüren 3 gemisinin hurda fiyatı 725.000 tl. (123.300 usd'ye denk gelir. 11 ocak 2019 döviz kuruna göre 1 usd = 5,88 tl) [3]
varsayalım ki, bu tip bir geminin sıfırı, hurda fiyatının 50 katı olsun? 6.165.000 usd (36.250.000 tl) eder. (* bahis gemi sınıfıyla ilgili reel bir fiyat bilgisine ulaşamadım.)
kıyı emniyeti genel müdürlüğü'nün mevcut filosunda bu gemilerden 11 adet bulunan envanterini, 50 adete tamamlayacak şekilde satın alma yapılırsa; 39 gemi alımına; acil müdahale römork envanterinin %450 büyümesine denk gelir. yapılacak toplam harcama: 6.165.000 usd x 39 (alınacak gemi sayısı) = 240.435.000 usd
75 milyar tl maliyeti olacağı açıklanan kanal istanbul projesi için ulaştıma ve altyapı bakanlığı’nın 2018 yılında hazırladığı resmî sunumda toplam maliyetinin 20 milyar dolar olarak gözüktüğünü yazdı. [4]
bu analize göre; kanal istanbul yapımı için 2018 yılındaki sunumda 20 milyar dolar olarak maliyete katlanmak yerine; kıyı emniyeti genel müdürlüğü'nün acil müdahale gemi envanterine 240 milyon dolarlık bir yatırımla; 20 yıl boyunca (1 geminin 20 yıl iş ömrünün olduğu varsayılmıştır, ki reelde bu ömür daha fazladır) herhangi bir kaza riskinden ülkemizi uzak tutacak, acil durumlara müthiş bir filoyla müdahale edebilecek bir sistem oluşturulabilir.
rakamlar enteresan... istanbul boğazı'nın uzunluğu 29.9 kilometre, yani 29.900 metre'dir. [5] 50 adetlik bir acil durum gemi filosunu istanbul boğazı'na serpiştirseniz, her 598 metrede bir adet acil durum gemisini hazır halde bekletebilirsiniz.
örnekle ifade etmek gerekirse; otoyollarda iki aydınlatma direği arasındaki mesafenin ortalama 50 metre olduğunu düşünüldüğünde; her 598 metrede bir, yani her 12 direkte bir, bir adet ambulansın hazırda beklemesine denk gelir. acil bir durumda siz daha imdat demeden yanınızda biteceklerdir.
haber kanallarında ve hükümet temsilcilerinin demeçlerinde, kanal istanbul'un ülke ekonomisine yılda 8 milyar lira (1,36 milyar usd) ek gelir ve 1 milyon 600 bin kişilik istihdam yaratılması hedefleniyor.
yine rakamlara dönelim...
"boğazdaki kazaları önlemek, gemi geçiş beklemelerini azaltmak" ana sebebiyle niyetlenilen bu projeyi; yine kazaları önlemek amaçlı, yukarıda maliyetleriyle ifade edilen sistemle çözer isek; şöyle bir versus ortaya çıkmakta:
20 milyar dolar harcayarak kazaları önlemek/geçiş bekleme sürelerini kısaltmak ve yanında yıllık 1,36 milyar dolar gelir + 1,6 milyon istihdam(*) -versus- 0,24 milyar dolara kazaları önlemek/geçiş bekleme sürelerini kısaltmak ve yanında yıllık 2,2 milyar dolar [9] gelir. (**)(***)
(* hükümetin iddia ettiği 1,6 milyon kişilik istihdama ait detay verileri elde edilememiştir. istihdamın nasıl hesaplandığına dair varsayımdan öte bir detay bulunmamakta. mantıksız bir rakam olduğunu düşünüyorum.) (** şu anki geçiş ücreti, 1983'te 1 gr altının 2,78 dolara sabitlenmesi sebebiyle boğaz geçiş gelirimizin düşük olduğu belirtiliyor [9]. aynı kaynakta olması gerekenin yıllık 2,2 milyar dolar olduğu ifade ediliyor. bu durumda, "kuru güncellemek" maliyetsiz olduğundan; sadece "fiyat listesini güncelleyecek diplomatik adımlar atılarak" 0 dolar masrafla yıllık 2,2 milyar dolar kazanılabilir yorumu ve beklentisi mantıksız olmayacaktır.) (*** 2017 yılında boğaz geçişlerinden 206 milyon dolar gelir elde edilmiştir. [7] )
peki, bu versusta "yatırım maliyeti farkı" olan 19,75 milyar dolar ile neler yapılabilir?
a. örneğin her biri 200 milyon dolar maliyet ile her biri 700 kişiye istihdam sağlayan ve yüksek teknoloji ürün üreten 99 fabrika kurularak; toplamda "sadece fabrika çalışanı" olmak üzere 69.300 kişilik istihdam sağlanabilir. [8] Tedarikçisi, servis, ulaşım ağı, catering vs derken, sayının ne kadar büyüyeceği tahmin edilebilir. b. istanbul'daki ve diğer şehirlerdeki metro gibi toplu ulaşım projeleri tamamlanarak, toplu ulaşım özendirilebilir, her sene milyonlarca dolar bilet geliri elde edilebilir. - trafikte geçen zaman kazanılarak parayla satın alınamayacak tek şey olan "zaman"dan tasarruf edilebilir. - trafikte "beklerken harcanan" benzin miktarından tasarruf edilecek olmasıyla her sene petrol ithalatından milyarlarca dolar tasarruf edilebilir. - toplu taşımanın özendirilmesi dolayısıyla bireylerin satın almayacağı her bir özel araç sayesinde yine yurtdışına ödenen döviz miktarında azalma; dolayısıyla da cari açıkta (ithalat-ihracat) azalma sağlanabilir. - insanların toplu taşımaya yönlendirilmesi sayesinde trafikte azalacak araç sayısı, yolların bakım maliyetlerini de düşüreceğinden, bu noktada tasarruf sağlanabilir. harcanmayan her tutar bir yandan da kazançtır. - araç yoğunluğu azaltılacağından; kazalar da azalacak, yedek parça, ithal lastik vs ürünlerin de ithalatı azalacak, cari açığın kapatılmasına katkı sağlanabilecektir. tüm bu maddeler yine her sene "milyarlarca dolara" tekabul edecektir.
c. ibb'nin açıklamalarına göre, versusta artan 19,75 milyar dolar kullanılarak, istanbul'daki tüm deprem tehditleri ortadan kaldırılabilecektir. böylece beklenen büyük deprem yaşandığında, ekonomi "beklendiği kadar" sarsılmayacağından ve "milyarlarca dolarlık" yeniden şehir yapım maliyeti oluşmayacağından, bahis milyarlarca dolar "garanti kazanç", kazanç hanesine yazılabilir. kazanılacak (veya kaybedilmeyecek diyelim) milyonlarca insanın hayatı konusuna değinmiyorum bile.
peki şimdi sadece; - gemiler gecikiyor, - kanaldan geçen gemilerden para keseceğiz, yılda 1,36 milyar dolar ek gelir elde edeceğiz! (gemilerin kanalı kullanma zorunluluğu kesinlikle yokken!), - çok kaza oluyor! her an kaza olabilir. bir kaza dolayısıyla en dar yeri 698 metre, en sığ yeri 120 metre olan boğaz tıkanabilir [10]. o yüzden gelin 200 metre genişliğinde, 20 metre derinliğinde bir kanal yapalım. o kesin tıkanmaz, gemilerin altı kesinlikle sürtmez, gerekirse ekonomimiz gibi uçururuz! orada kaza maza olmaz, yanında yatır var!
... gibi "ana" sebeplerle (bahaneler mi desek?) yapılması savunulan kanal için iddia edilen bu sebep/bahaneleri kusursuz şekilde çözmek için gereken para 0,24 milyar dolar! hadi 1 milyar dolar olsun!
rakamlar ve kaynaklar ortadayken, adı kanal istanbul olan bu gereksiz yatırıma inat edilecek mi, göreceğiz.