1209(?)-1271(?) asıl isminin muhammed ya da sadece Bektaş olduğu üzerine rivayetler mevcuttur. Günümüz alevi-bektaşi yaşam tarzının fikir babasıdır. Hacı Bektaş’ın Küçük yaşlarda ailesini kaybetmesi üzerine akrabaları tarafından büyütülmüştür. Bektaş 3-4 yaşlarındayken horasan bölgesinin moğollar tarafından istila edilmesi sonucu biraz batıya, ismailiye tarikatının merkezi olan alamut kalesine sığınmışlardır. Kalenin komutanı şemsettin tebrizi tarafından da korumasına alınınca son derece zengin bir kütüphaneye sahip olan alamut kalesinin tüm kapıları kendine açılmış ve bunun yanında iyi bir eğitim alarak bölgedeki tüm dilleri konuşmaya vakıf olmuştur. Bu muvaffakiyet kendine has bir düşünüş ve inanış tarzı oluşmasının yolunu açmıştır.
Moğollar tarafından alamut kalesinin ele geçirilmesi ve alamut kütüphanesinin yakılması sonucu hacı bektaş’ın 15 yıllı bulan bu kültürlenme süreci tamamlanmış, daha da batıya yani anadoluya göç etmesinin zamanı gelmişti. tüm bölgenin inançlarını özümseyen hacı Bektaş, içinde büyüdüğü ve yetiştiği ismailiye tarikatını kendince yorumlamaya başlayıp aldığı eğitimle harmanlaması sonucu yaşamın merkezine insanı koyarak dış sınırlamalardan azade bir batınilik anlayışı geliştirmiştir.
Hacı bektaş’ın oluşturduğu evrensel dil tüm insanları kucaklaması, değer vermesi kısa zaman içinde bu felsefenin yayılmasına vesile olmuştur. Bir iki örnek vermek gerekirse Hayatının merkezine insanı koyması, etkilerini günümüzde bile gördüğümüz kadın erkek eşitliğinin bir sonucu olarak bir arada ibadet edilmesine olanak tanıyan ortamı oluşturmasını sağlamıştır. dinlerin emredici ve korkutucu dilini reddedip içe sevgiyi aşılayan bir dil kullanmıştır. Tüm inançların da güzel taraflarını kendi felsefesine ekleyerek bir tarz oluşturmuştur. Bir örnek daha verelim; Halka oluşturulup saz eşliğinde ibadet edilmesi zerdüştlükten gelen bir gelenek olduğu dikkatlerden kaçmamaktadır, zira Zerdüşt peygamber tebliğini bu yolla yapmıştır.
13. Yüzyıl itibariyle Hacı Bektaş veli’nin izinden giden bir felsefeye sahip insanlar böylelikle onun sayesinde günümüzde alevi denen yaşam biçiminin temellerini de atmış oldular. Hacı bektaş’ın izinden gidenlerin, eş zamanlı birçok ulustan insanın bu yola girmesi, farklı inançtan insanların inançlarını bırakıp bu inancı benimsemesi, islamiyete rağmen gerçekleşmiş bir durumdur. Sonuçta islamiyetin o dönemler fetih yoluyla yayıldığını düşündüğümüzde ve islamiyetin Müslüman olsun, olmasın insanları tehlikelere karşı koruma vaadine rağmen bu inancı benimseyen insanların zulme uğrayacağını bile bile bu yola baş koymaları bambaşka bir felsefe olduğunun apaçık delilidir.
Sonsuz bir merhamet ve insanı merkeze alan bir anlayışın ürünü olan Bektaşiliği anlamak için makalat adlı eseri felsefesinin temelini görmek ve anlamaya çalışmak açısından önemlidir.
