bir oktav içerisinde uygulanan akort sistemlerini tanımlamak için kullanılan ifade.
her ne kadar sözlüklerde "akort" olarak tanımlansa da, bu eksik bir tanımlamadır.
insanların hepsi ilginç bir şekilde tam birli, tam sekizli ve tam beşli armonik aralıkları birbirine uyumlu olarak duyuyorlar. bu sebeple dünyadaki tüm müziklerde 1:2, 3:2 oranlara sahip sesler vardır ve bu sesler bir nevi evrensel seslerdir. ilginç bir şekilde gen yapımıza öyle kodlanmış. yani arap da, japon da, türk de, ingiliz de, kızılderili de do'dan sonra gelen veya do ile aynı anda tınlatılan sol sesini uyumlu olarak kabul ediyor. dünyadaki tüm medeniyet çökse ve sıfırdan nuh gibi bir medeniyet kurmaya başlasak, yine dizileri inşa etmeye 1:2 ve 3:2 oranlı seslerden başlayacağız. 3:2 oranlı aralık oluşunca fizik ve matematik yasaları sebebiyle mecburen 4:3 oranlı sesi de duyacağız.
böyle böyle 53 farklı evrensel dizi elde ediyoruz. 53. diziden daha yukarı çıkılamıyor.
tabii bu 53 evrensel dizinin hepsi kullanılmıyor dünya üzerinde. insanlar zevklerine ve kültürlerine göre bazı sesleri ve dizileri elemişler. mesela avrupa 12 sesli genel dizide karar kılarken, türkler ara 24 sesli genel diziyi kullanmışlar. zaten yine fiziksel sınırlamalardan ötürü 24 sesli genel dizinin de üstüne çıkılamıyormuş. türkler ne kadar ses varsa hepsini kullanmışlar.
işte bu 53 dizinin içinden ses beğenip onlarla bir genel dizi ve akort sistemi oluşturma işlemine tamperaman deniyor. türkçe'de bu kelime için uygun bir kelime bulamadım. tamperaman ile kastedilen de sesi terbiye etmek gibi bir şey.
insanların günümüzdeki teknolojiden yoksun oldukları dönemlerde, sadece kulaklarına güvenip bu sistemleri oluşturmaları gerçekten olağanüstü geliyor bana.