milattan önce 490 yılında yunanlılar ve persliler arasında yapılmış savaştır.
o dönemlerde savaşların sonucunu tarafların kendi içlerinden seçtikleri cengaverler arasındaki vuruşmalar belirleyebiliyordu. kazananların amacı düşmanı tümüyle yok etmek değil, cesaretlerini gösterip bu yolla istediklerini elde etmekti. böylelikle savaşlar dar kapsamlı ve az masraflıydı. kazanan taraf zaferini ölümsüzleştirmek için bir anıt diker, kaybeden taraf ise ölülerini gömmek için izin ister ve dinsel bazı ritüellerle ölülerini defnederlerdi. bu teamül kolay kolay bozulmazdı. bu kadar uyum içerisinde yaşamak bir yana, görüldüğü gibi dönemin savaşları insanlığın ilk ahlak örnekleridir.
pers istilası mevcut anlayışı derinden etkiledi. istilanın mahiyeti ve tehlikenin boyutu yunanlıları stratejiye başvurmaya sevketti. helen gelenekleri dışında savaşan ve yenmenin kolay olmadığı bir düşmanla karşılaştıklarında özgürlüklerini kaybetmekle savaş teamüllerini değiştirmek arasında tercih yapmak zorunda kaldılar.
pers tarafına baktığımızda ise doymak bilmeyen bir fetih iştahlarının olduğunu görüyoruz. hükümdar darcios'un öncelikli gayesi eretria ve atina devletlerinin anadolu üzerindeki yunan uyruklu insanları kışkırtmalarını engellemek gibi görünse de, fırsatını bulursa yunan topraklarını da denetim altına almak istediği biliniyordu.
bu düşünceyle hareket eden persler öncelikle eretria devleti'ni denetim altına aldılar. atina'daki aşırı demokratik parti ile muhafazakarlar arasında çekişme yaşandığı, birbirlerini sevmedikleri ve aşırı demokratların muhafazakarların etkisini azaltmak/ortadan kaldırmak için persler ile işbirliği yapacakları da biliniyordu. bundan güç alan persler de atina'ya yürümek amacıyla bölgenin 38 km. kuzeydoğusunda bulunan maraton ovası'na asker çıkardılar.
perslerin atina'ya doğrudan yürümeyerek maraton ovası'na asker çıkarmalarındaki ana düşünce atina ordusunu üzerlerine çekerek meşgul etmek ve atina içindeki aşırı demokratların yapacakları bir kalkışmayla iktidarı ele geçirmelerinin önünü açmaktı. ayrıca şehre yapılacak doğrudan bir taarruz aşırı demokratların yanında ayaklanmaya katılabilecek bazı kararsızları muhafazakarların saflarına itebilirdi.
pers planındaki ilk safha başarılı oldu; atina ordusu maraton'daki pers ordusunun üzerine doğru yürüyüşe geçti. ardından persler planlarındaki ikinci aşamayı uygulamaya soktular. buna göre; teşkil edilecek örtme kuvvetinin koruması altındaki bir kısım pers ordusu askeri phalerum çevresine giderek orada karaya çıkmak ve himayeden yoksun kalan atina üzerine taarruz etmek için tekrar gemilere bindirildi.
maraton savaşı'nda pers ordusunun savaş unsurları;
-sparabaralar-
(pers ordusunun elit kuvvetleri "ölümsüzler" olsa da, temel direkleri sparabaralardı. sparabara, "kalkan taşıyıcı" anlamındadır. kalkanları kuvvetlendirilmiş hasırdandı ve dikdörtgen şeklindeydi. bir ellerinde mızrak ile savaşırken en önemli görevleri arkalarındaki savunmasız okçu birimleri korumaktı. kalkanları okçuları korumak için ideal olsa da yunan hoplitleri gibi nispeten ağır zırhlı birimlere karşı zayıf kalmaktaydılar. buna ilaveten sparabaralar çocukluktan itibaren eğitim alan askerlerdi.)
fakat yaklaşık 10000 hoplit (ağır piyade) ile pers ordusunun üzerine gelen atina kumandanı strategos miltiades perslerin harekat mantığını önceden sezip pers örtme kuvvetlerine saldırdı. miltiades sayıca perslerin yarısı kadar olan birliklerini kıyı boyunca sıralanan düşmanın karşısına merkezden kanatlara doğru kaydırarak dizmişti. akabinde 1500 metrelik koşar adım niteliğindeki bir hücum ile pers kuvvetleriyle göğüs göğüse muharebeye girildi. pers ordusu okçu birlikleri ve onları koruyan sparabaralarla sayıca üstün oldukları yunanlıları yenebileceklerine inanıyorlardı. bu yüzden yanlarında getirdikleri süvarileri savaş alanına sürmediler bile. bu durum persler açısından önemli bir hata oldu. yunan hoplitlerinin ağır zırhları ve uzun mızrakları göğüs göğüse muharebede kendilerine büyük avantaj sağladı. kanatlardan manevra yapan hoplitler pers güçlerini sardı.
"hoplitler elit yunan piyadeleridir. ağır zırhları ve uzun mızrakları ile ünlenmişlerdir. ağır zırhları onlara savunma konusunda büyük avantaj sağlarken hücumda diğer piyadelere nazaran yavaş hareket etmelerini beraberinde getirmiştir. zira taşıdıkları ekipmanın ağırlığı 22-27 kg. arasındaydı.
zırhları; başlarında bir tolga, göğüslük ve dizlikten mürekkepti. bu zırhlar iki-üç kat manda derisi ya da tunçtan yapılırdı. korunmak için ayrıca bir kalkan kullanırlarken, taarruz ederken kullandıkları en etkili silah olan mızrakları 4 metreyi bulabiliyordu. buna ilaveten, sol omuzlarında ufak bir tunç kılıç da taşırlardı ve ekseriyetle 8 veya 16 hoplitin yan yana durduğu bir formasyon ile harp ederlerdi. "
savaş notu: muharebe 200 civarı atina askerine karşılık 6000 civarı pers askerinin ölümüyle sonuçlandı. daha fazla kayıp vermek istemeyen persler gemilerine sığındılar.
pers ordusu mevcut manzara karşısında geri adım atmak zorunda kalmıştı. öncelikli amacı atina devletini uyarmak/gözdağı vermek olan persler, atina'daki aşırı demokratların başarılı olamaması sonrasında muhasara opsiyonlarını kullanmayı göze alamadı. zira bölgeye intikal ettirilen askerin sayısı ve teçhizatın niteliği bir muhasara yapmayı ya da yapılacak muhasarayı başarılı kılmayı engelleyecek mahiyetteydi (tarihsel kaynaklar pers ordusunun asker ve teçhizat durumu hakkında tahmini rakamlar verebilmektedir. heredot 600 savaş gemisi ile 3000 nakliye gemisi gibi abartılı sayılabilecek bir sayıyı öne sürerken, heredot dışındaki diğer kaynaklar pers ordusunun asker sayısını 20000-50000, gemisi sayısını ise 200-300 savaş gemisi ile 300-400 nakliye gemisi arasında tahmin etmektedir). bundan dolayı pers ordusu asya'ya geri dönmüştür.
bibliyografya:
1- nicholas sekunda - richard hook, marathon 490 bc. - the first persian invasion of greece, osprey publishing, 2002.
2- nicholas victor sekunda - angus mcbride, the ancient greeks, osprey publishing, 1986.
3- nicholas sekunda - adam hook, greek hoplite 48-323 bc., osprey publishing, 2000.
4- jack cassin - scot, the greek and persian wars 500-323 bc., osprey publishing, 1997.
5- christon i. archer - john r. ferris vd., dünya savaş tarihi, (çev.) cem demirkan, tümzamanlar yayıncılık, 2006, (s. 71 - 75).
6- liddel hart, strateji: dolaylı tutum, (çev.) cemal enginsoy, asam yayınları, 2002, (s. 4 - 6).
7- dünyaharptarihi blogu