üzerinden geçen 15 günde her şeyini unuttuğumuz mahalli seçim. "il genel meclisi" ya da belediye meclisi seçimi de denilen naneyi biraz araştırdım. son 10 yılda bu kadar geriye gitmemizin sebebini kimlere, nerelere bağırayım; bilemiyorum. aldığım notları paylaşayım, burada kalsın:
- öncelikle şunlara bakın: 30 mart 2014 yerel seçimleri , 31 mart 2019 yerel seçimleri ve 31 mart 2024 yerel seçimleri . 2014 ile 2019'un farkı, akp ile mhp'nin yerel seçimlere ittifakla girmesi ve belediye meclisi adaylarını özenle seçmiş olması. 2024'te ise gene ittifak var aralarında çoğu yerde ama belediye meclisi üyelerinin seçiminde sorunlar olmuş ve şeriat hortlamış gibi görünüyor. ayrıca 2014 ve 2019 arasında kullanılan oy yaklaşık 4,7 milyon artarken, 2019 ve 2024 arasında kullanılan oy neredeyse 100 bin kadar düşmüş. katılım oranında da 2014 ve 2019 arasında %5'lik bir düşüş olmuşken, 2019 ve 2024 arasında bu sayı %6'yı da geçmiş. biraz daha özele inelim şimdi:
- 2014 yerel seçimi gezi direnişi'nin sonrasında olmuştu, hatırlıyorsunuz. kullanılan geçerli oy sayısına göre akp %42 küsürunu almış, mhp %17 küsur, saadet %2 küsur, bbp %1,5 civarı oy almış. totalde sağ cenah (bağımsız meclis adaylarını işin içinden çıkartınca) %65 oy almış oluyor. bu da toplamda kullanılan 41 milyon oydan 27 milyondan biraz fazlasını almış demek. ayrıca, chp'nin çanakkale, sinop, giresun, zonguldak, hatay ve burdur'da büyükşehiri kazanmasına rağmen belediye meclisini topyekün ittifaka verdiğini gösteriyor.
- 2019 seçimlerinde kullanılan oy %10'dan fazla artarken, geçerli oy sayısına göre akp 5 yıl öncesine kıyasla oyunu neredeyse 2 milyon artırmış (yüzdesel olarak neredeyse aynı kalmış). mhp %8'e inerken, saadet 2,8'e çıkmış, bbp yok olmuş. iyi parti hortlayarak %7,2 gibi yüksek bir oran alarak mhp'yi geriye çekmiş, hdp, 5 yıl önce bdp olarak ikiye bölünmesini geri alarak oyunu neredeyse %6 yapmış (5 yıl önce bdp+hdp= %6,3). sağ cenah %54'e gerilemiş olsa da, buradaki önemli nokta, 2014'te bağımsızların belediye meclislerinde 100 binden biraz fazla oy alarak topu taca atmalarını 2019'da oylarını 4'e katlayarak değiştirmeleri (%0,24'ten %1'e çıkmış). chp daha fazla büyükşehir ve belediye başkanlığı kazansa da, belediye meclislerinde ankara'yı, kırşehir'i, bolu'yu, bilecik'i, istanbul'u, burdur'u ve tunceli'yi kaybetmiş. sadece ankara ve istanbul'da chp'nin belediye meclisinde alabildiği oy ortalaması %37,5. akp ise %44 küsurlarda. bunun sebebi, 2014'teki hatayı yapıp belediye meclislerini gene önemsemeyen iki seçim arasındaki 5 milyon fazladan seçmen miydi, hdp'nin tek parti olarak bölünmeden seçime girmesi miydi, iyi parti'nin mhp'ye korkunç bir yıkım yaşatması mıydı, yoksa chp'nin berbat seçim propagandası mıydı, bilmiyorum. chp için tek başarı, yeni havuzdaki 5 milyon oyun 1,9'unu akp alırken, chp'nin 2,3'ünü alması.
- gelelim bu yılkine. geçerli oyun bile 400 bin düştüğü, geçersiz oyun 300 bin arttığı seçim bu. 700 bin çöp oy var yani (ki bu da %1,5 oy ediyor kullanılanlara göre orantılayınca). akp geçen yılki oy miktarını da, oranını da koruyamamış. oyu neredeyse 5 milyon düşmüş (yüzdesel olarak %10 civarına geliyor). mhp 700 bin oy kaybetmesine rağmen, 4 belediye kazandığı için seçimin gizli kazananı. saadet %2,80'lerden %1'e çakılmış ama dipten hortlayan yeniden refah %6 ile neredeyse 3 milyon oy almış. zafer partisi %2'yi zorlayarak 800 bin civarı oy almış. chp 2014-2019 arasındaki oy artışını gene 2,7 milyon civarında tutarak %34,5'a gelmiş. akp'nin oyunun sabit kaldığı yerde oy sayısını artırmasına rağmen, yüzdesel olarak %3 kaybı kime verdiği apaçık ortada zaten: çoğunlukla refah, biraz zafer, biraz mhp. iyi parti mhp'nin kan kaybını kesip kendisini yok ederken, chp de refah'ı cehaletin karanlığından çekip almış. akp'deki oy kaybını unutmadım ama belediye meclisinde 10 yıldır aldığı oylara göre, akp'den diğer şeriat partilerine geçen oy sayısı çok önemli değil bence. çoğunlukla belediye başkanlığında bu yönde bir oy aktığını söyleyebiliriz ama meclislerde "ampulü bas" devam etmiş gibi geliyor bana. yoksa, mhp'nin oy sayısı düşmez, meclislerdeki oy oranı bile deli gibi artardı. ülke genelindeki belediye meclislerindeki çoğunluk tablosunda chp son 10 yılın rekorunu kırıp büyükşehirlerin çoğunda meclisi de almış. kütahya, afyon, burdur, kastamonu, sinop, giresun, adıyaman ve ardahan'da tablo gene tersine dönmüş. 2019'da kırklareli ve tunceli'de belediyeyi verip meclisi almıştı. bu sefer akp'nin elinden hatay'ı, mhp'nin elinden kırklareli'yi almış oldu. özellikle büyükşehirde kazandığı çoğu yerin meclisinde de çoğunluğu alması önemli. ama ankara'nın çevresindeki belediyeleri kazandığı her şehirde meclisin de çoğunluğunu elinde tutabilmesi müthiş bence. 10 yıldır tam tersini görüyorduk bunun. belediye başkanı meclisten bir karar geçirmek istediğinde seçimde aldığı oy değil, meclisteki çoğunluğun vereceği oy önemli oluyor, unutmayın bunu.
gözlerim yoruldu ya. büyükşehirleri bi' kağıda yazıp en azından 15-20'sindeki belediye meclisi sayılarındaki farkları da incelemek istiyordum, olmadı. sonra aklıma gelirse yaparım. yukarıdaki bütün görselleri ve sonrasında yazdığım karşılaştırmaları penguen türk'ün internet sitesindeki kaynaktan aldığım verilerle yaptım, fyi.