tarihin anayasa niteliği taşıyan ilk belgesi olan abd anayasası çok kısa bir anayasadır. giriş kısmının dışında anayasa, 7 madde ve kabulüne müteakip yapılan bazı düzenlemelerle 27 ek maddeden müteşekkildir ve bu düzenlemeler anayasanın arkasına eklenmiştir. ilk metin hala devamlılığını korumaktadır.
abd anayasasını madde madde inceleyecek olursak:
madde 1: yasama yetkisini düzenlemiştir, yetkili makam birleşik devletler kongresidir denmiştir, seçilme yeterlilikleri, seçilme usulleri belirtilmiştir.
madde 2: yürütme organını (başkan) belirtmiş ve başkanın görev süresi, seçilme usulleri, yetki ve sınırları belirtilmiştir.
madde 3: yargı organı, yüksek mahkeme düzenlenmiştir.
madde 4: eyaletler arası ilişkiler ve eyaletler ile federal devlet arası ilişkiler düzenlenmiştir.
madde 5: anayasa değişikliği usulü öngörülmüştür.
madde 6: federal devletin federe devletlere karşı hiyerarşik gücünden bahsedilmiştir.
madde 7: hükumetin kuruluşuna ilişkin teknik bilgilerden bahsedilmiştir.
devamında zaman sürecinde abd anayasası'na eklemeler yapılmıştır ve bu maddelere ilişkin "ek" tabirini kullanacağız. ilk 10 ek, haklar bildirgesi olarak da adlandırılmaktadır. (bill of american human rights)
"kongre, dini bir kuruma ilişkin veya serbest ibadeti yasaklayan; ya da ifade özgürlüğünü, basın özgürlüğünü kısıtlayan; ya da halkın sükûnet içinde toplanma ve şikâyete neden olan bir halin düzeltilmesi için hükumetten talepte bulunma hakkını kısıtlayan herhangi bir yasa yapmayacaktır."
(burda bir parantez açmak istiyorum: ilk eke göre, din hürriyeti, ifade hürriyeti, basın hürriyeti, toplanma hürriyeti, dilekçe verme hakkı asla taviz verilemez haklardır ve bu hakları kısıtlayıcı düzenlemeler yapılması mümkün değildir. bu din hürriyetinin içinde tarikat kurma, uç inanışları kabul ve beyan etme, ifade hürriyetinin içinde en aşırı görüşleri bile ifade etmeye varan bir özgürlük söz konusudur. ve yine kamu düzenini açıkça ihlal etmedikçe toplanma özgürlüğü de anayasal bir haktır... obama'nın basın hürriyeti konusunda erdoğan'a nota vermesinin sebebi haybeye değildir, zira adamların ülkesinde basın gerçekten özgürdür.)
"kişilerin, üstlerinin, evlerinin, belgelerinin ve eşyalarının gereksiz aranması ve bunlara el konulmasına karşı bağışıklıkları ihlal edilemeyecek ve bu yetkiyi veren müzekkere mutlaka muhtemel bir nedene dayanacak, yemin ve beyanla desteklenecek, ve özellikle aranacak yeri, tutuklanacak kişi ile el konacak eşyaları belirleyecektir."
"kara ve deniz kuvvetlerinde, ya da savaş veya kamuya yönelik tehdit sırasında görevde bulunan milis kuvvetlerinde ortaya çıkacak davalar dışında, hiç kimse büyük jüri tarafından hazırlanan suç duyurusu veya iddianamesi olmadan ölüm cezasını gerektiren veya yüz kızartıcı başka bir suçtan sorumlu tutulmayacak; hiç kimse, aynı suç nedeniyle iki kere, idam cezası veya bir organını yitirme tehlikesi ile karşı karşıya bırakılmayacak; herhangi bir ceza davasında kendi aleyhinde tanıklık yapmaya zorlanmayacak; ve yasal gerekler yerine getirilmeden, yaşamı, özgürlüğü, veya malından yoksun bırakılamayacak; özel mülk, hakça bir tazminat ödenmeden kamulaştırılamayacaktır."
"bütün ceza davalarında sanık suçun işlendiği eyalet ve daha önce yasaca saptanacak bölgenin tarafsız bir jürisi tarafından, hızlı ve kamuya açık yargılanmak, suçlamanın türü ve nedeni konusunda bilgi sahibi olmak; kendi aleyhindeki tanıklarla yüzleşmek; kendi lehinde tanıklar sağlamak için tanıkların zorla mahkemeye getirilmesi, ve savunma için bir avukat tutma hakkına sahip olacaktır. "
"anlaşmazlık konusu miktarın 20 doları aştığı genel örf ve adet hukuku davalarında, bir jüri tarafından yargılanma hakkı saklı kalacak ve jüri tarafından yargılanan bir olay, birleşik devletlerin herhangi bir mahkemesinde, örf ve adet hukuku kuralları dışında, yeniden görülmeyecektir."
"anayasa tarafından birleşik devletlere verilmeyen, veya anayasa tarafından eyaletlere yasaklanmayan yetkiler, eyaletlere veya halka aittir."
yani federal hükumet sınırlı yetkili iken federe devlet asıl yetkili kabul edilmiştir. federal devletin sayılı yetkileri arasında savaş ilanı, vergi toplama, ticari faaliyetleri düzenleme yetkileri vardır.
"birleşik devletlerin yargı yetkisi, birleşik devletler eyaletlerinden birine karşı diğer bir eyalet vatandaşları, ya da yabancı bir devlet vatandaşı veya yabancı uyruğu olanlar tarafından açılmış ya da devam etmekte olan herhangi bir hukuk veya hakkaniyet davasını kapsayan biçimde yorumlanmayacaktır."
seçiciler kendi eyaletlerinde toplanacak ve gizli oylama ile, en az biri kendileri ile aynı eyalette ikamet etmekte olmayan, başkan ve başkan yardımcısını seçecekledir; oy pusulalarında başkan olarak kimi, ayrı pusulalarda da başkan yardımcısı olarak kimi seçtiklerini belirtecekler, ve başkanlık için oy verilmiş bütün kişilerin, başkan yardımcılığı için oy verilmiş bütün kişilerin adlarını ve bunların her birinin aldığı oy sayısını gösteren iki ayrı liste yapacaklar ve imzalayıp onaylanan bu listeleri, kapalı zarfla, birleşik devletler hükümet merkezinde senato başkanına göndereceklerdir; senato başkanı, senato ve temsilciler meclisi'nin huzurunda, bütün belgeleri açacak ve ondan sonra oylar sayılacaktır; başkanlık için en fazla oy alan kişi, eğer bu sayı tayin edilmiş bütün seçici sayısının çoğunluğunu oluşturuyorsa, başkan olacaktır; eğer hiç kimse böyle bir çoğunluğa sahip olmazsa, o zaman temsilciler meclisi başkanlık için aday listesinde belirtilenlerden, üç kişiyi geçmemek üzere, en yüksek oya sahip olanlar arasından başkanı gizli oyla, derhal seçecektir. ancak başkan seçerken, oylar eyaletlere göre verilecek ve her eyalet temsilcisinin bir oyu olacak; bu amaç için eyaletlerin üçte ikisinin temsilcisi veya temsilcilerinden oluşan bir karar yeter sayısı gereklidir ve seçim için tüm eyaletlerin çoğunluğu oluşmalıdır.{ve şayet başkan'ı seçme hakkı temsilciler meclisi'ne geçtiğinde meclis, izleyen mart ayının dördüncü gününden önce başkanı seçmezse, o zaman başkan yardımcısı, tıpkı başkan'ın ölümü veya başka bir anayasal ehliyetsizliğinde olduğu gibi, başkanlık görevini yüklenecektir}* *yirminci değişikliğin 3. bölümü ile değişikliğe uğramıştır. başkan yardımcısı olarak en çok oy alan kişi, eğer bu sayı tayin edilmiş bütün seçici sayısının çoğunluğunu oluşturuyorsa, başkan yardımcısı olacak ve eğer hiç kimse bu çoğunluğa sahip olmazsa, o zaman senato listede en çok oy almış iki kişiden birini başkan yardımcısı seçecektir; bu amaçla yetersayı senato üyesi toplam sayısının üçte ikisinden oluşacak, ve seçim için toplam sayının çoğunluğu gerekecektir. ancak anayasa'nın başkanlık için yeterli nitelikte görmediği bir kişi birleşik devletler başkan yardımcılığı için de yeterli nitelikte olmayacaktır.
"bölüm 1. birleşik devletlerde veya birleşik devletler yetkisi altındaki yerlerde, hak ederek mahkûm edilmiş kişinin cezası karşılığı olma dışında, kölelik veya zorla çalıştırılma uygulanmayacaktır. bölüm 2. kongre, uygun yasalarla bu maddeyi uygulatma yetkisine sahip olacaktır."
"bölüm 1 birleşik devletlerde doğmuş veya birleşik devletler uyruğuna geçmiş, ve birleşik devletler yetkisine tabi olan herkes, birleşik devletler'in ve ikamet etmekte oldukları eyaletin vatandaşıdır. hiç bir eyalet, birleşik devletler vatandaşlarının ayrıcalık ve bağışıklıklarını kısıtlayacak yasa yapmayacak veya uygulamayacak, ve hiç bir eyalet yasal gerekler yerine getirilmeden bir kişiyi yaşamından, özgürlüğünden ya da malından yoksun etmeyecek; ya da kendi yargı yetkisi içindeki bir kişiyi, yasaların eşit koruması dışında bırakmayacaktır. bölüm 2 temsilciler meclisi üyelikleri, eyaletler arasında [vergi alınmayan kızılderililer dışında], her eyaletin sayılan tüm nüfus oranına göre paylaştırılacaktır. ancak bir eyalette ikamet eden 21 yaşında* ve birleşik devletleri vatandaşı olan erkekler, ayaklanmaya katılma veya başka bir suç dışında, başkan ve başkan yardımcısını seçecek olan seçicileri, kongre üyelerini, bir eyaletin yürütme ve yargı organı yetkililerini, ya da o eyaletin yasama meclisi üyelerini belirlemek için yapılacak bir seçimde oy kullanma hakkından mahrum edilir ya da bu hak kısıtlanırsa, bu eyaletin temsilcilerine esas olan sayı, bu erkeklerin sayısının bu eyalette 21 yaşındaki tüm erkek sayısı oranına göre azaltılacaktır. *yirmialtıncı değişikliğin 1. bölümü ile değiştirilmiştir. bölüm 3 kongre üyesi, birleşik devletleri memuru, veya eyalet yasama meclisi üyesi, eyalet yürütme, ya da yargı organı memuru olarak birleşik devletlere karşı başkaldırma ya da ayaklanmaya katılan; ya da birleşik devletler düşmanlarına yardım ve kolaylık sağlayan bir kimse, kongre'de senato ya da temsilciler meclisi üyesi, ya da başkan ve başkan yardımcısı seçimlerinde seçici olamayacak, birleşik devletler'de ya da herhangi bir eyalette sivil ya da askeri hiçbir görev alamayacaktır. ancak kongre, her iki mecliste üçte iki çoğunlukla alınacak kararla böyle bir ehliyetsizliği kaldırabilir. bölüm 4 başkaldırı veya ayaklanmaları bastırmadaki hizmetler karşılığı verilen aylık ve ikramiyeleri ödemek için yapılan borçlar dâhil, birleşik devletlerin yasal şekilde yüklenmiş olduğu kamu borçlarının geçerliliğinden şüphe edilmeyecektir. ancak, ne birleşik devletler ve ne de herhangi bir eyalet, birleşik devletler'e karşı bir başkaldırma ya da ayaklanmaya yardım için yapılmış bir borç ya da taahhüdü, veya bir kölenin kaybı ya da azad edilmesi nedeniyle bir tazminat isteğini üstlenmeyecek veya ödemeyecektir; bu tür bütün borç, taahhüt ve tazminat istekleri yasadışı ve hükümsüz kabul edilecektir. bölüm 5 kongre, uygun yasalarla bu madde hükümlerini uygulatma yetkisine sahip olacaktır."
"bölüm 1 birleşik devletler vatandaşlarının oy kullanma hakkı, ırk, renk veya daha önce köle olarak çalışmış olma nedeniyle, birleşik devletler ya da herhangi bir eyalet tarafından reddedilmeyecek ya da kısıtlanmayacaktır. bölüm 2 kongre, uygun yasalar ile bu maddeyi uygulatma yetkisine sahip olacaktır."
"kongre, eyaletler arasında bir paylaştırma yapmaksızın ve herhangi bir nüfus sayımını ya da hesaplamayı dikkate almaksızın, hangi kaynaktan sağlanırsa sağlansın, bütün gelirlere vergi koyma ve toplama yetkisine sahip olacaktır."
"birleşik devletler senatosu, her eyalette, o eyaletin halkı tarafından altı yıl için seçilen iki senatörden oluşacak ve her senatörün bir oyu olacaktır. her eyaletteki seçiciler, eyalet yasama kurullarının en kalabalık meclisinin seçicilerinde aranan niteliklere sahip olacaktır. bir eyaletin senato'daki temsilcilerinde bir boşalma olması halinde, söz konusu eyaletin yürütme makamı bu boşlukları doldurmak üzere seçim emrini verecektir: ancak, o eyalet halkı, yasanın öngördüğü şekilde yapılacak seçimle, boşlukları dolduruncaya kadar eyalet yasama meclisi, eyalet yürütme makamına, bu yerlere geçici atamalar yapma yetkisini verebilir. bu değişiklik, anayasa'nın bir parçası olarak, yasallaşmasından önce seçilmiş bir senato üyesinin seçimini veya görev süresini etkileyecek biçimde yorumlanmamalıdır."
"birleşik devletler vatandaşlarının oy kullanma hakkı, birleşik devletler veya herhangi bir eyalet tarafından cinsiyet nedeniyle reddedilmeyecek veya kısıtlanmayacaktır. kongre, uygun yasa ile, bu maddeyi uygulatma yetkisine sahip olacaktır."
"bölüm 1 başkan ile başkan yardımcısının görev süreleri, bu madde onaylanmış olmasaydı, sürelerinin sona ermiş sayılacağı yılın ocak ayının 20. günü öğleyin, ve senato ile temsilciler meclisi üyelerininki de ocak ayının üçüncü günü öğleyin sona erecek; ve onların yerine seçilenlerin görev süreleri de o zaman başlayacaktır. bölüm 2 kongre her yıl en az bir kere toplanacak ve yasa ile başka bir gün saptanmamış ise bu toplantı, ocak ayının üçüncü günü öğleyin başlayacaktır. bölüm 3 eğer başkan'ın görev süresinin başlaması için saptanmış tarihte, yeni seçilen başkan ölmüş olursa, yeni seçilen başkan yardımcısı başkan olacaktır. eğer görev süresinin başlaması için saptanmış tarihten önce başkan seçilmemiş, ya da yeni seçilen başkan gerekli ehliyete sahip değil ise, yeni seçilen başkan yardımcısı, başkan gerekli ehliyete sahip oluncaya kadar başkan olarak görev yapacaktır; ve hem başkan hem de başkan yardımcısı seçilen kişilerin gerekli ehliyete sahip olmamaları halinde, kongre, başkanlığı kimin üstleneceğini, veya bu görevi görecek kişinin nasıl saptanacağını bir yasa ile belirleyecek, ve başkan veya başkan yardımcısı gerekli ehliyete sahip oluncaya kadar bu kişi görevi yürütecektir. bölüm 4 temsilciler meclisinin, görev kendisine düştüğünde, aralarından başkan seçebileceği kişilerden birinin ölümü halinde; ve görev kendisine verildiğinde, senato'nun aralarından bir başkan yardımcısı seçebileceği kişilerden birinin ölümü halinde, nasıl hareket edileceğini, kongre bir yasa ile saptayabilir. bölüm 5 1. ve 2. bölümler bu maddenin onaylanmasını izleyen ekim ayının 15. günü yürürlüğe girecektir. bölüm 6 onaylanmak üzere sunulduğu tarihten başlayarak yedi yıl içinde eyaletlerin dörtte üçünün yasama meclisleri tarafından anayasa değişikliği olarak onaylanmadığı takdirde, bu madde hükümsüz olacaktır."
"bölüm 1 birleşik devletler anayasası'nın onsekizinci değişiklik maddesi kaldırılmıştır. bölüm 2 birleşik devletlerin herhangi bir eyaleti, bölgesi ya da yetkisi altındaki yere, bu eyalet, bölge veya yetki altındaki yer yasalarını ihlal ederek, orada dağıtmak ya da kullanmak için sarhoş edici içki nakletmek veya ithal etmek yasaktır. bölüm 3 anayasa'nın öngördüğü üzere, kongre tarafından eyaletlere sunulduğu tarihten başlayarak yedi yıl içinde eyalet konvansiyonları tarafından bir anayasa değişikliği olarak onaylanmadığı takdirde, bu madde hükümsüz olacaktır."
"bölüm 1 hiç kimse, başkanlık görevine iki defadan fazla seçilemeyecek ve daha önce başkanlığa seçilmiş başka bir kimsenin görev süresinin iki yıldan fazla bölümünde başkanlık sorumluluğunu yüklenmiş, ya da ona vekâlet etmiş bir kimse bir kereden fazla başkan seçilmeyecektir. ancak, bu madde kongre'ye önerildiği zaman başkanlık görevini üstlenmiş kişi için uygulanmayacak ve bu maddenin işlerliğini kazanması için geçecek sürede başkanlık makamını işgal eden, veya ona vekâlet eden kişinin bu sürenin geri kalan kısmında başkanlık görevini sürdürmesini veya ona vekâlet etmesini engellemeyecektir. bölüm 2 kongre tarafından eyaletlere sunulmasından yedi yıl içinde eyaletlerin dörtte üçünün yasama meclisleri tarafından anayasa değişikliği olarak onaylanmadığı takdirde, bu madde hükümsüz olacaktır."
"bölüm 1 birleşik devletler hükümetinin merkezini oluşturan bölge, kongre'nin öngöreceği şekilde: başkan ve başkan yardımcısı seçimi için, eyalet olsa idi kongre'de temsili için gerekecek senato ve temsilciler meclisi üye sayısına eşit, ancak nüfusu en az olan eyaletinkinden asla daha fazla olmayan sayıda seçici atayacaktır; bunlar eyaletler tarafından atananlara ek olacak, ancak, başkan ve başkan yardımcısı seçiminde, bir eyalet tarafından atanmış olarak kabul edilecektir; ve bunlar bölge'de toplanarak 12. değişikliğin öngördüğü görevleri yerine getireceklerdir. bölüm 2 kongre, uygun yasa ile bu maddeyi uygulatmak yetkisine sahip olacaktır."
"bölüm 1 başkan ya da başkan yardımcısı için yapılacak ön seçimde, ya da başka bir seçimde, başkan ya da başkan yardımcısı seçimleri için seçiciler kurulu üyesi, veya kongre'deki senato ve temsilciler meclisi üyeleri seçiminde birleşik devletler vatandaşlarının oy kullanma hakkı, birleşik devletler ya da herhangi bir eyalet tarafından, herhangi bir seçim vergisi veya başka bir verginin ödenmemesi nedeniyle reddedilemeyecek veya kısıtlanamayacaktır. bölüm 2 kongre, uygun yasa ile, bu maddeyi uygulatma yetkisine sahip olacaktır."
"bölüm 1 başkan'ın görevden alınması, ölümü, ya da istifası halinde, başkan yardımcısı, başkan olacaktır. bölüm 2 başkan yardımcısı makamında bir boşluk olduğunda, başkan, kongre'nin her iki meclisinde çoğunluk oyu ile onaylanarak göreve başlayacak bir başkan yardımcısı atayacaktır. bölüm 3 başkan, makamının yetki ve görevlerini yerine getiremeyeceğini senato geçici başkanı ile temsilciler meclisi başkanına yazılı olarak bildirdiğinde, ve bunun tersini onlara yine yazılı olarak bildirinceye kadar, bu gibi yetkiler ve görevler başkan'a vekâleten başkan yardımcısı tarafından yerine getirilecektir. bölüm 4 başkan yardımcısı ile yürütme organının veya kongre'nin yasa ile belirlediği başka bir kurumun başlıca yetkililerinin çoğunluğu senato geçici başkanı ve temsilciler meclisi başkanına, başkanın yetki ve görevlerini yerine getiremeyecek bir durumda olduğunu yazılı olarak bildirdiklerinde, başkan yardımcısı derhal başkan'a vekâleten bu makamın yetki ve görevlerini üstlenecektir. daha sonra, başkan, görev yapamayacak bir durumun artık bulunmadığını senato geçici başkanı ve temsilciler meclisi başkanına yazılı olarak bildirdiğinde, başkan yardımcısı ve yürütme organının veya kongre'nin yasa ile belirlediği başka bir kurumun başlıca yetkililerinin çoğunluğu başkan'ın yetki ve görevlerini yerine getiremeyeceğini dört gün içinde yazılı olarak bildirmediği takdirde, başkan yetki ve görevlerini yeniden üstlenecektir. böyle bir durum olduğunda, kongre bu mesleyi karara bağlayacak, eğer tatilde ise de bu konuya istinaden en geç kırksekiz saat içinde toplanacak ve karar verecektir. şayet kongre ikinci yazının kendisine teslim edilmesinden sonraki yirmibir gün içinde, ya da eğer toplantı halinde değilse, toplanması gereken tarihten başlayarak yirmi bir gün içinde, her iki meclisin üçte iki çoğunluğu ile başkan'ın yetki ve görevleri yerine getiremeyeceğini saptarsa, başkan yardımcısı başkan vekili olarak yetki ve görevleri üstlenecektir; aksi takdirde, başkan görev ve yetkilerini yeniden üstlenecektir."
"bölüm 1 onsekiz ya da daha büyük yaşlardaki birleşik devletler vatandaşlarının oy kullanma hakları, birleşik devletler ya da herhangi bir eyalette, yaş nedeniyle reddedilmeyecek ya da kısıtlanmayacaktır. bölüm 2 kongre, uygun yasa ile bu maddeyi uygulatma yetkisine sahip olacaktır."
"senatörler ve temsilciler meclisi üyelerinin maaş larını değiştirecek olan hiç bir yasa, arada yeni bir temsilciler seçimi yapılana kadar uygulanamaz."
***
abd anayasası, eklerden itibaren temel hak ve hürriyetleri geniş bir biçimde güvence altına almıştır. özellikle 1791 yılında yapılan ekleme ile çok zengin bir temel hak ve hürriyetler güvencesi sağlanmıştır. özellikle eklerden ilk 10 madde ve 14. 22. ve 27. maddeler (ekler) bence gerçekten demokrasinin en önemli göstergelerinden biridir.