insanların, davranışlarının ya da aldığı aksiyonların kalabalığa uyma eğiliminde olmasıdır. aslında bandwagon terimini nba'de golden state warriors peş peşe şampiyonluklar kazandığında sıklıkla duyduk. bir takıma gönülden bağlı olmayan bazı nba izleyicileri, o sıralarda başarılı bir dönem geçiren golden state warriors'ı destekleyince bandwagoner olmakla suçlandı. onların yanında benim gibi gerçek golden state warriors taraftarları da aynı şekilde suçlandı.* neyse, buradan anlaşılacağı gibi bandwagon effect çoğunluğun düşündüğünden ya da yaptığından etkilenme, karar verirken trendlerin etkisinde kalma olarak özetlenebilir.
bandwagon terimi ilk kez "jump on the bandwagon" şeklinde kullanıldığında, 1848'de, Zachary Taylor isimli abd başkan adayının seçim kampanyası dönemine denk geliyordu. dan rice isimli popüler şovmen, taylor'ı gösterisinin bando vagonuna davet edince ortaya çıkan bu deyim, taylor'ın kampanyası başarılı geçince, ilerleyen yıllarda aşağılayıcı bir ifade olarak kullanılmaya başlandı. bandwagon effect ise 1980'lerde, özellikle politika alanında incelenmeye başlandı. bununla ilgili örneklere geleceğim ama önce bununla alakalı olan safsataya değineyim.
bandwagon fallacy (bando vagonu safsatası) ya da safsata/#244021 nolu girdide yazıldığı üzere argumentum ad populum (genel kanı safsatası, çoğunluğa başvurma safsatası, ortak tutuma başvurma safsatası), çoğunluk destekliyor diye bir önermenin doğru olması gerektiğini öne sürmedir. buna sıklıkla verilen bir örnek demokrasidir (evrim ağacında da bu şekilde verilmiş) ama demokrasinin kendisi bir argüman olmadığı için safsata olarak değerlendirilmemesi lazım gibi geldi. daha güzel bir örnek, "2 milyon insan x saadet zinciri'ne yatırım yaptı, hepsi yanılıyor olamaz, demek ki cidden kolay yoldan para kazandırıyor" argümanı olabilir.
tekrar bandwagon effect'e dönersek, kararlarımızın ve davranışlarımızın çoğunluğa göre değişmesinin muhtemel sebepleri şunlardır:
- beynimiz, hızlı kararlar alabilmemiz için bilişsel kısayollar* kullanmaya yatkındır. bu yüzden çoğu kişinin doğru kabul ettiği bir düşünceyi, üstüne fazlaca düşünmeden doğru ve güvenli kabul edebiliriz.
- insanlar toplumsal normlara uymak isterler, kalabalık gruba ait olmak ve oradan dışlanmamak isterler.
spiral of silence theory (insanların, eğer azınlıklarsa sessiz kalmaya eğilimli olması durumu)
- insanlar kazanan tarafta olmak isterler.
- diğer bir sebep de fomo. (FOMO/#190854 nolu girdi konuyla daha alakalı.) örnek olarak, bir insanın, başkalarının kripto para piyasasında çok para kazandığını görüp, fırsatı kaçırma korkusuyla kripto para piyasasına yatırım yapması.
bandwagon effect, oldukça çabuk yayılır. on kişi yüzlerce kişiyi, yüz kişi binlerce kişiyi, bin kişi milyonlarca kişiyi aynı düşünceye çekebilir.
şurada verilen örneğe göre, 1979 tarihli The Bandwagons of Medicine adlı çalışmada bandwagon effect şu şekilde ortaya çıkmıştır (kabaca çeviri):
1) medya yeni bir tedavi yöntemi öğrenir ve bunu abartılı şekilde yazar.
2) devlet kurumları, araştırma kuruluşları ve özel şirketler gibi çeşitli kuruluşlar da yeni tedaviyi teşvik eder, çünkü bu yöntemin başarılı olduğunun görülmesinden bazı çıkarları vardır.
3) halk (ya da insanlar), doktorlara yeni tedaviyi uygulamaları için baskı yapar.
4) doktorlar genellikle bunu kabul etmektedir, çünkü yeni tedavi zor bir soruna ikna edici bir çözüm getirmektedir.
5) doktorlar, son gelişmeleri takip edebilmek adına oldukça fazla bilimsel yayın okumak zorunda kaldıklarından bazen yeterli şekilde eleştirel bakamazlar.
sonucunda, bir tedavi yöntemi gerçekten iyi olduğu için değil, birçok insan iyi olduğunu düşündüğü için yaygın hale gelmiştir. bunun dışında "bandwagon of medicine" diye aratınca tıpla alakalı birçok çalışmayı bulmak mümkün ama tıp terimlerini anlamadığım için buraya aktaramıyorum. (ama okumaya çalıştığım bir makalede tonsilektomi'nin yanlış bir şekilde yaygın olarak kullanıldığını yazmış.)
bir diğer örnekte ise, 1962'de bir tv şovu için yapılan gizli çekimde, insanlar asansöre biner ve asansörün içinde herkesin arkası dönüktür. oldukça garip olmasına rağmen kimse bu durumu sorgulamaz ve onlar da kalabalığa uyum göstererek asansörde arkası dönük şekilde çıkarlar ya da inerler.
yapılan bazı çalışmalarda ise insanların oy tercihlerinin bandwagon etkisi altına kolayca girebileceğini gösterildi. şurada bahsedilen çalışmaya göre, seçimin beklenen kazananı söylenen kararsız deneklerin, beklenen kazanana oy atmadan yana eğilim gösterdiği görüldü.
bu konuyla alakalı en eski örneklerden biri ise (her ne kadar denek bireysel olarak etkilense de) asch deneyi. asch deneyi/#11083 nolu girdide zaten bahsedilmiş.
