yunanca "korkunç" ya da "korkunç derecede müthiş" anlamında olan -deinos- ve "kertenkele" ya da "sürüngen" anlamına gelen -sauros- sözcüklerinin birleşimiyle oluşmuş bir isimdir. genelde "korkunç kertenkele" gibi kullanılsa da ben korkunç derecede müthiş olduklarını düşünüyorum. ingiliz karşılaştırmalı anatomist, paleontolog, biyolog ve zoolog Sir Richard Owen "Dinosauria" kelimesini 1842 yılında hayatımıza katıp bu değişik canlılara günümüzdeki sürüngenlerden farklı olarak incelenebilmesi için alt takım sınıflandırması yapmış. *
ilk keşfedilişleri ilk çağ sonlarına kadar uzandığı, bu dönemlerdeki bazı üstün tasvirlerin dinozor fosillerinden esinlenildiği düşünülmektedir. 1822 yılında bir bilim insanı olan Gideon Algernon Mantell ve eşi Mary Ann Mantell bir inşaat alanında buldukları devasa diş fosillerini görüp üzerinde çalışma yaptılar, dişleri iguna dişine benzettiler ve 1825 yılında ilk kez bir makalede "iguanodon" adı geçmiş oldu. aslında bilimsel olarak ilk keşfi mantell yapmış olsa bile makalesini geç yayımladığı için resmi kaynaklarda ilk keşfi wiliam buckland yapmış olarak görülebilir. çünkü kendisi 1824'te bulduğu devasa bir çene kemiği sayesinde aynı yıl yayımladığı makalede megalosaurus (büyük kertenkele) terimini hayatımıza kazandırmıştır.
fosiller sayesinde geç trias döneminde ortaya çıkıp kretase döneminin sonlarında soylarının tükenildiği düşünülen bu devasa canlılar yıllar içinde birçok bilimsel araştırmanın, filmin, kitabın konusu olmuş birçok teoriye ya da masalsı kahramanlara öncülük etmiştir. özellikle geç jura ve erken kretase döneminde çeşitlerinin ve sayılarının oldukça fazla olduğu düşünülüyor.
bu kadar dikkat çekici olmalarının en önemli sebebi günümüzdeki birçok canlıyla hem çok benzemeleri hem de bir o kadar farklı olmaları. kalın kabuklu, sinirsel omurgalı, sorguçlu ve boynuzlu gibi değişik çeşitlerinin olması; bacak yapılarının farklılığı (bazılarının dört bazılarının iki bacak üzerindeki hareketi ve bacak gelişimleri); karadakilerin uçabilen pterozorlardan ve yüzebilen plesiyozorlardan çok farklı özellikleri olması; kendilerine özgü bir ısılarının olmasıyla (mezoterm); günümüzdeki canlılardan ortalama on kat daha hızlı bir metabolizmaya ve büyüme hızına sahip olmaları bu araştırmalar için sayılabilecek birkaç sebep olabilir.
günümüzdeki birçok beslenme şekli gibi onlarda da herbivor, karnivor ve omnivor beslenme tiplerinin bulguları görülmüş. tabii bunlar başlarda varsayım olmak ile beraber fosillerin günümüzdeki canlılarla kıyaslanması sonucunda netlik kazanmıştır. otçul olanların genelde sürüler halinde gezdiği düşüncesi montana'da bulunan on bin fosil yumurta sonucunda netlik kazanmıştır ve bu gruplaşma içerisinde bir sosyal düzen olduğu düşünüldü. genellikle diğer holozoiklere göre daha büyük ve uzun oldukları gözlemlenmiştir. bunun da yine döneme adapte olurken devasa ağaçlar ve kolay av olmamak gibi sebepleri olabilir tabii. bunlar dışında günümüz kuşlarında görülen sert besinleri öğütmek için midelerinde taşlar kullandıkları gözlemlenmiş. etçiller de ise durum biraz farklı mesela büyük etçillerin toplu fosillerine hiç rastlanmadı bu zamana kadar, bu sebeple yalnız dolaştıkları ve avlandıkları düşünülüyor. sürekli yiyecek bulamadıkları için tek seferde vücut ağırlıklarının dörtte birine kadar yiyebildikleri de araştırma sonuçlarından. buna rağmen daha küçük etçillerin sürü halinde avlandığı ve av konusunda stratejiler geliştirdikleri de kaynaklarda yerini almış. hepçil olan türlerde durum biraz da değişik, bazı türler sadece kolay gıda sevdikleri için bitkilere yönelmiş mesela.
araştırmaların derinlik kazanmasına ek olarak, Steven Spielberg tarafından yönetilen Jurassic Park filmi ve devam serisi sanırım günümüze en yakın popülerleşme sebebi olabilir.
kişisel olarak bambaşka bir dünyanın (evet şu ana hiç benzemiyor sonuçta) sırrı olan bu canlılara sebepsiz olarak büyük bir hayranlık duyuyorum. belki hayvanlara olan ilgimden belki de okuduklarımdan etkilenmem sebeptir bilemedim ama jurassic park izlediğimde "keşke ben de görsem bee" demiştim evet *
not: daha sonra edit olarak düzenleyeceğim ve bkz, gbkzları yerleştireceğim evet, yoruldum şimdi.
