bizans imparatoru 10. konstantin'in kardeşi ve sezar. Bizams tarihinin en fena entrikacılardan biridir. nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahayyül etmek için game of thrones'daki tywin lannister'ın zekası ve sinsiliğini joffrey piçinin psikopatlığı ve sadistliğiyle kombine edin, hah işte aynen öyle habis bir yaratık.
bizans' ın gördüğü gelmiş geçmiş en büyük vatan hainlerinden biri olan yannis, ağabeyi olan imparator 10. konstatin'in ölümünden aleksios komnenos devrine kadar bizans saray aristokrasisinin en güçlü üyelerinden biri idi. saray danışmanlarından ve zamanın en büyük alimlerinden, aynı zamanda da saraydaki baş entrikacılardan biri olan michael psellos ile de yakın dost idi. bu ikisinin çevirdiği dalaveralar saymakla bitmez.
yannis doukas, ağabeyi 10. konstantin'in ölümünden sonra yeğeni veliaht prens michael vii doukas'ın koruyucusu sıfatıyla ve kardeşi tarafından kendisine bahşedilmiş olan sezar ünvanını da kullanarak sarayda ön plana çıkar. bu arada dul kalan imparatoriçe evdokya, tahtı ele geçirmek amacıyla komplo kurmaktan yargılanan general romanos diogenes'i zindandan çıkarıp onunla evlenmek istediğini duyurur. (bunun detaylarını şurada anlattım (bkz: romanos diogenes) gidin okuyun neler dönmüş neler...)
diogenes'i el altından tezgah çevirerek zindana attıran da, onu baştan beri hiç sevmeyen yannis'in ta kendisidir. yannis evdokya'nın niyetini duyunca, doukas sülalesinin senato üzerinde büyük etkisi olmasına güvenerek bu evliliğe şiddetle karşı çıkar. ancak son derece karizmatik biri olan romanos milleti masum olduğuna ikna ederek sempati toplar.
o sıralarda selçuklular bizans sınırlarına ikide bir baskınlar yapıp ufak ufak toprak almaya başlamışlardır, milleti 'türkler gelecek hepimizi sikecek' diye korkutan evdokya sonunda baskın çıkar ve tahtta askeri başarısını ispatlamış romanos gibi bir generalin olmasının devletin selameti açısından iyi olacağını anlatır. evdokya, senatörleri, soyluları ve din büyüklerini bu şekilde ikna ederek romanos'la evlenir. yannis'in suratının aldığı renkleri ve sinirden nasıl kudurduğunu da siz tahayyül edebilirsiniz.
romanos imparator olarak tahta çıkınca sarayı terk edip bithynia'daki malikanesine yerleşen yannis doukas, romanos'un 3.5 yıllık kısacık iktidarında en büyük düşmanı olarak arkasından bir sürü entrika çevirir. bunların en beteri ise yeni imparatorun ordusunda komutan olan oğlu andronikos doukas'ın malazgirt meydan muharebesi'nde koca rezerve kanadını alıp kaçarak romanos'u arkadan vurması ve savaşı sabote etmesidir. (bunun detaylarını okumak isteyenleri şuraya alalım: malazgirt savaşı/#199745 ) tahtı ele geçirme hırsı ve romanos'a duydukları nefret doukas ailesinin gözünü öyle bir karartmıştır ki, sırf onu sabote etmek için vatan hainliği yapıp kendi askerlerini telef ettirmekten ve stratejik öneme sahip kaleleri türklere kaptırmaktan bile imtina etmemişlerdir. tywin lannister en azından krallığın bekasını gözetiyordu, bu herifler tam malmış monşer.
romanos alparslan tarafından esir alındığında saraya geri dönen yannis, oradaki kankası olan imparatorluk danışmanı michael psellos'la kafa kafaya verip önce evdokya'yı oğlu 7. michael'la tahtı paylaşmaya zorlar. prens 7. michael 21 yaşındadır, yani tahta çıkacak yaşa çoktan gelmiştir ancak devlet yönetimine hiç ilgi duymayan, savaştan ve askeri stratejilerden anlamayan sümsük ve ezik karakterli biridir. yannis, michael'in ana kuzusu olduğunu farkedince evdokya'yı zorla manastıra inzivaya çekilmeye yollar. evdokya'yı bu şekilde saraydan kovan yannis, 7. michael adına de facto olarak devletin başına geçer ve romanos'u gıyabında tahttan indirdiğini, tahta çıkma yaşına gelmiş olan veliaht 7. michael'in yeni imparator olduğunu ilan eder.
bu arada alparslan tarafından esir alınan romanos da serbest bırakılmış ve konstantinopolis'e doğru yola çıkmıştır. yannis, oğlu konstantin'i topladığı lejyoner birliklerinin başına geçirip devrik imparatoru yakalamaları için yollar. konstantin romanos'u yenemeyip geri döner. yannis'in pes etmeye niyeti yoktur, bu sefer de andronikos'u baş kumandan yapıp romanos'un peşine yollar, yanına kudretli bir savaşçı olan ve isyan çıkardığı için romanos tarafından sürgün edilmiş olan frank kumandan robert crispin'i de katar.
andronikos doukas, romanos'u uzun bir kovalamacadan sonra adana'da kuşatma altına alır ve teslim olmaya mecbur bırakır. yannis, ergen imparator michael'in ağzından mesaj yollayıp romanos'un tahttan feragat edip manastıra çekilmesi karşılığında kendisine bir zarar vermeyeceğine dair söz verir ve bir de yazılı anlaşma imzalar. ancak romanos'a duyduğu hastalıklı nefret öyle büyüktür ki, yazılı anlaşmayı bile hiçe sayıp romanos kütahya'ya getirildiğinde son derece vahşi bir şekilde gözlerini oydurur ve kınalıada'daki manastıra hapsettirir. yaraları iltihap kapan romanos orada acılar içinde kıvranıp can çekişerek bir kaç gün içinde vefat eder.
en nefret ettiği düşmanından bu şekilde kurtulan yannis, yancısı michael psellos'la saraydaki en büyük güç haline gelmiştir. ancak yannis'in saltanatı fazla uzun sürmez. yeğeni 7. michael devlet işlerinden zerre kadar anlamayan pısırık hımbılın teki olduğu için, yannis finans ve devlet yönetimi konusunda yüksek eğitim görmüş olan hadımağa nikephoritzes'i yeğenine danışman olarak atar. ancak son derece zeki biri olan nikephoritzes, koca imparatorluğun yannis gibi vizyonsuz ve psikopat bir manyak tarafından yönetilmesini içine sindiremez ve imparator 7. michael'i amcasına karşı iyice doldurur. 7. michael 1073 yılında yannis'i saraydan sürgün eder (nikephoritzes büyük ihtimalle senatonun ve kalantor soyluların desteğini almış olabilir, çünkü 7. michael pısırığın tekiydi ve yannis'e tek başına diklenecek tıynette değildi.) yannis, karizmaya bok sürdürmemek için millete devlet işlerinden sıkıldığını ve av sporuyla uğraşmak istediğini beyan edip oğlu andronikos'la birlikte şehir dışındaki malikanesine gider.
saraydan emekliye ayrılan yannis, boğaz kıyılarında avlanarak zamanını geçirir. bu arada kendilerine göz açtırmayan romanos diogenes ortadan kalkınca bizim selçuklular anadolu'da iyice at koşturmaya başlamıştır. bizans devleti, sarayın entrikacı teyzesi anna dalassene'nin oğlu isaakios komnenos komutasında bir lejyoner ordusu toplayıp selçukluların üzerine yollar. ancak roussel de bailleul liderliğindeki norman lejyonerler bizans devletine isyan eder ve anadolu'da, galatia bölgesinde başkenti ankara olmak üzere kendi bağımsız krallıklarını kurmaya yeltenirler. (heriflerdeki kafalara bak, sen git güzelim avrupa'yı bırak, bizans'a lejyoner ol, sonra bizans'ın güzelim denize sıfır toprakları dururken git çorak iç anadolu'ya yerleş... tam dayaklık.)
anadolu'daki vaziyet öyle feci bir hale gelmiştir ki, 7. michael amcası yannis'i sürgünden geri çağırıp orduların başına geçmesini emretmek zorunda kalır. asi lejyonerlerin kamp kurduğu yere varan yannis, önce elebaşı roussel'e elçi yollayarak barış teklifinde bulunur. ancak roussel, sadece isyanı bırakırsa canını bağışlayacağını söyleyen, hediye teklifinde bulunmayan yannis'in kibirli tonunu beğenmez ve teklifi reddeder. bunun üzerine yannis çıldırır ve lejyonerlere saldırmak ister. ileride yannis'in hımbıl yeğenini devirip imparatorluk tahtına oturacak olan general nikephoros botaneiates ise yannis'e, lejyonerlere saldırmanın hezimetle sonuçlanacağını ve isyanı diplomasi yoluyla çözmesini salık verir. botaneiates'in nasihatını dinlemeyen yannis, sangarios (günümüzde sakarya) nehri üzerindeki zompos köprüsü'nü geçerek roussel'in kuvvetlerine saldırır ve kısa sürede yenilir. general botaneiates ise adamlarını alıp kaçar.
yannis, oğlu andronikos'la birlikte asi lejyonerlere esir düşer ve zincire vurulur. babası ve ağabeyini kurtarmak için başkentten askerleriyle hareket eden konstantin doukas yolda aniden hastalanıp ölünce ordusu dağılır, zafer kazanan asi lejyoner ordusu ise ilerleyip boğaz kıyılarına kadar gelir. asi lejyonerlerin lideri roussel, konstantinopolis'teki imparatoru devirebileceğinden şüphe duyar ve esiri olan yannis doukas'ı imparatorluğunu ilan edip nankör yeğeni 7. michael'i devirmeye ikna eder. yannis'in canına minnettir, bu teklifi hemen kabul eder ve asiler konstantinopolis'e doğru ilerlemeye başlar.
bu arada sarayda imparator 7. michael ve akıl hocası hadımağa nikephoritzes kendi güvenliklerinden endişe duymaktadır. sinsi nikephoritzes, anadolu selçuklu sultanı süleyman'a elçi yollayıp ittifak teklifinde bulunur. bu teklife göre, türkler o ana kadar ele geçirmiş oldukları yerlerin sahibi olacak ve bizanslılar buraları geri almaya teşebbüs etmeyecektir. 7. michael ve selçuklu sultanı süleyman arasında anlaşma imzalanır ve süleyman bizans imparatoruna destek için ordu gönderir. türk ordusu roussel'in kampına ani bir baskın yapar, roussel kaçmayı başarır ancak yannis türkler tarafından esir alınır ve lejyoner isyanı böylece bastırılmış olur. 7. michael fidye ödeyerek amcası yannis'i serbest bıraktırır. yannis konstantinopolis'e geldiğinde, 7. michael hadımağa nikephoritzes'in verdiği akılla amcasına saraydan elini eteğini çekip keşiş olarak inzivaya çekilmesi karşılığında gözlerine mil çektirmeyeceğini söyler. bizanslı tarihçi michael attaleiates'in yazdığına göre, yannis'in aklındaki tek düşünce uğradığı hezimetten sorumlu tuttuğu asi lejyonerlerin lideri roussel'i ele geçirip intikam almaktır. ne iç savaşta öldürülen hristiyanlar, ne de doğu topraklarının asi lejyonerler ve türkler tarafından yağmalanıp mahvolması umurunda değildir.
kafası keşişler gibi traş edilen yannis, yine de rahat durmaz ve inzivada bile el altından politikaya karışmaya devam eder. general nikephoros botaneiates isyan bayrağını açıp büyük bir orduyla konstantinopolis üzerine yürüyünce, yannis yeğenine canını kurtarmak için tahttan çekilip keşiş olmasını salık verir. bu arada ezik imparatorun başdanışmanı ve akıl hocası hadımağa nikephoritzes'in eli armut mu topluyordu derseniz, o da sıçıp batırır ve elindeki gücü kaybettiği için yannis'e karşı duramaz. bunları da ayrıca nikephoritzes başlığında anlatacağım bilahare.
7. michael, kendisine destek olacak kimsesi kalmadığından hiç ikiletmeden derhal tahttan çekilip keşiş olur (sonra kendini iyice dine imana verip efes metropolitliğine kadar yükselir), nikephoros botaneiates tahta çıkar. yannis de bu arada boş durmayıp kaçar ve entrikacı teyze anna dalassene'nin oğlu aleksios komnenos'u bulup botaneiates'e darbe yapmak için ordu toplamaya ikna eder. tilki tıynetli yannis, işini sağlama almak için torunu eirene doukaina'yı da aleksios'un annesinin bütün itirazlarına rağmen aleksios'la evlendirir. tahtı ele geçirip imparator olan aleksios, yannis'in saraya geri dönüp sezar ünvanını tekrar almasına cevaz verir. böylece yaptığı bütün kahpelikler yanına kalan habis herif, 1088'de eceliyle ölene kadar sarayda danışman olarak kalır.
kaynaklar:
alexiad, anna komnene
the history, michael attaleiates
king's college london bizans tarihi arşivleri - zonaras, bryennius, psellos kronikleri