erken dönem sovyetler birliği tarihinde ortodoks marksizmi savunan akımın stalinist öğreti tarafından lev troçki ile özdeşleştirilmesi ile siyasi lügatta kendisine yer bulmuş akımdır. en büyük kavgasını sovyet bürokrasisi ile vermiş ve bu kavgayı en başında fazla hafife alarak yenilgisinin zeminini hazırlamıştır.
zira troçki sürgündeyken bile halen sovyetler birliğini yozlaşmış işçi devleti olarak tanımlamaktadır. bolşevik partiye çöken eski çarlık bürokrasisini fazla hafife almış, iç savaştan sonra köylüler ile devşirilmiş işçilerle oluşturulan dumaların vehametini de gözden kaçırmıştır. sonrasında ise stalinist teori tarafından özellikle lenin ile girdikleri tartışmalar üzerinden büyük karalama kampanyaları yapılmıştır. george orwell tarafından yazılmış olan hayvan çiftliği eserinde üstü kapalı olarak anlatılmış olan bu afaroz, sovyetlerin dışişleri temsilcilikleri olarak hareket eden komünist partiler tarafından da birer cadı avı ve tasfiye aracı olarak kullanılmıştır. tip'in ikinci kongresinde metin çulhaoğlu gibi isimlerin "troçkizm" suçu ile tasfiye edilmesi en nadide örneklerinden birisidir.
troçkizm, özellikle traçki'nin sürekli devrim tezi'ne vurgu yapar. bu tez her ne kadar troçki tarafından derlenmişse de aslında yine ortodoks marksist fikrin tümevarımı ve devamıdır. tez özellikle aşamalı devrim tezini reddeder. marks'ın almanya'da kendi devrimine ihanet eden burjuvazi üzerinden artık burjuvazinin devrimci özünü kaybettiği çıkarsamasının devamıdır. troçki özetle artık burjuva demokratik devrim savunmasının işçi sınıflarını kandırmaktan ve burjuvazinin peşinde boş umutlar ile gezdirmekten başka bir işe yaramadığını savunmaktadır. daha önce lenin ile de bu konularda büyük tartışmalara girmiş; lenin bu tartışmasında haksızlığını bir fiil itiraf etmediyse de meşhur mühürlü tren ile rusya'da döndüğü konuşmasında gizli itirafını yapmıştır. 1917 şubat devrimi ile burjuva demokratik devrimin gerçekleştiği rusyada lenin kendisini çiçeklerle zafer kazanmış bir edada karşılayan bolşevik parti üyelerini şaşkınlığa düşüren bir konuşma yapmıştır. burjuva demokratik devrimi kazanım olarak görmeyen lenin sosyalist devrim olmaksızın hiçbir şey kazanmış olmadıklarını söylemiştir özet olarak.
diğer taraftan aynı tez, sosyalist devrimin diğer ülkelere sıçramaması durumunda genç sovyetler birliğinin brokrasisi ile yozlaşacağının da altını çizmiştir. ki stalin dönemi ile birlikte ortaya çıkan ve marksist terminolojide asla bulamayacağınız "barış içinde bir arada yaşama tezi" -ki bu tez sosyalizm ile kapitalizmin sorunsuz olarak aynı dünya düzeni içinde bir arada işleyebileceğini iddia eder- yardımıyla ülkelerin komünist partileri yukarıda da bahsettiğimiz gibi birer dış temsilciğe dönüştürülmüş; komünist enternasyonel ise sovyetler birliğinin dış politikaları ekseninde bir fonksiyona evrilmiştir.
buna güzel bir örnek olarak türkiye komünist partisinin desantralizasyon kararı verilebilir. karar tamamen Şefik Hüsnü ile Zeki Baştımarın katıldıkları Kominternin VII. Dünya Kongresinden sonra TKP Merkez Komitesi Komünist Enternasyonal Seksiyonu tarafından alınıyor. Bu belgelerde “ülkedeki sorunun sosyalizm olmadığı” “parti yönetiminin kemalist çevre-lerle müttefik aramada ve bunların yardımıyla savaşa karşı mücadelede ve ülkemizin bağımsızlığını sağlamada tutacağı yolu bulamadığı” saptanıyor. salt kamudan değil, parti üyelerinden bile gizli alınan bu kararlar kp'lerin ne derece kumandayla idare edildiğinin etkili bir örneğidir. ha keza italya komünist partisinde de bir çok eşcinsel üye, stalin'in "eşcinselliğin burjuva sapkınlık" olduğu iddiası sonrası partiden tasfiye edilmişlerdir.
teorisini marksizmden alsa dahi ve yaftalama amaçlı troçkizm olarak adlandırılsa dahi; bir dönemin stalin'e karşı muhalefetin simgesi olduğundan dolayı bir akım olarak doğmış -izm'dir.