almanya'nın polonya'yı işgal etmesiyle başlayan yaklaşık 80 milyon kişinin hayatını kaybettiği, cephe ve cephe gerisi arasındaki ayrımın ortadan kalktığı, bütün tarafların çok büyük insanlık suçları işlediği 20. yüzyılın ikinci büyük savaşıdır.
tarihteki büyük olaylar tek bir nedene indirgenemez ama bence savaşın en büyük nedeni 1. dünya savaşından sonra almanya sorununa karşı müttefik devletlerin verdiği çelişkili, dengesiz, akılsız karşılıklardır.
ilk olarak 1919 yılında imzalanan versay anlaşması ile almanya ezilmiş, gururu kırılmış, özellikle fransa'nın tazminat konusundaki ısrarcılığıyla açlığa mahkum edilmiştir. yani ilk neden olarak, ''kötü bir barış anlaşması daha büyük bir savaşın zeminini oluşturmuştur'' diyebiliriz. (oysa napolyon savaşlarından sonra 1815'te viyana kongresiyle tesis edilen avrupa uyumu, fransa'yı cezalandırmak yerine sisteme dahil ederek uzun süreli bir barışı garanti altına almıştı.)
ikinci olarak hitlerin 1931 yılındaki yükselişinin ardından, önceki dönemin tam aksi istikamette bir politik çizgi benimsenmiştir.
ingiliz başbakanı chamberlein'in adıyla birlikte anılan bu politikaya ''yatıştırma politikası'' deniyor. öncelikle japonya'nın mançurya ardından italya'nın habeşistan işgaline milletler cemiyeti üzerinden etkili bir karşılık verilememiş, daha sonra da yatıştırma politikasının benimsenmesiyle hitlerin silahlanmasına, avusturya ve çekoslovakya'yı yutmasına büyük bir savaş çıkaracağı endişesiyle göz yumulmuştur. yani 1919 yılındaki sert politikanın aksine bu sefer tam tersi bir istikamette almanya ve italya'nın saldırganlığı ''anlayışla karşılanmıştır''. (bu tutumun sovyet rusya'ya karşı hasmane tutumun bir sonucu olarak belirdiğini söyleyen yorumlar bulunur.)
bu dengesiz, çelişkili politikaların sonucu olarak önce aşağılanan, gururu kırılan, aç bırakılan almanya hitlerin iş başına gelmesiyle gücünü giderek artırmış ve savaşın başlamasından çok kısa bir sürede ''yıldırım savaşlarıyla''avrupanın ingiltere ve rusya hariç hemen hemen tümüne egemen olmuştur.
savaşın seyrini değiştiren iki önemli olay, 1941 yılının ortalarında hitlerin büyük bir akılsızlıkla aralarındaki saldırmazlık paktını bozup rusya'ya saldırması ve aynı yılın sonuna doğru abd'nin pearl hearbor'la savaşa müdahil olmasıdır. napolyon'un 1812 tarihli rusya seferinde yaşadıklarına benzer birşekilde güçlü alman ordusu geniş rus topraklarına girdikçe birbirlerinden uzaklaşmış, ikmal yolları kesilmiş, merkezden uzaklaşmış, rus kışıyla yıpranmış ve son olarak stalingrad'da durdurulmuştur. batı'da da önce italya üzerinden ardından da normandiya çıkarmasıyla kıskaca alınan alman güçlerinin mağlubiyeti kaçınılmaz olmuştur. uzun bir süre umutsuzca tek başına direnen japonya ise atom bombalarıyla teslim alınmıştır. (mihverin en zayıf halkası ve bütün büyük savaşların en çok gürlüyen ancak en etkisiz elemanı italya'nın çok önceden teslim alınmasına değinmiyorum bile.)
bu savaşta türkiye hukuki anlamda savaşın neredeyse sonuna kadar tarafsızlık stratejisini korumuştur ancak siyasi anlamda kesinlikle tarafsız değildir.kendisi de mihverin işgal tehlikesi altındaki türkiye bu savaşta en başından beri müttefiklerin yanında yer almış, ancak doğru bir politikayla savaşa doğrudan girmemiştir.