tirmizli seyit burhanettin Mevlana'da derin izler bırakır. tirmizi' nin ölümüyle içine kapandığı anda tebrizli şems ile tanışır. Şems'in dostluğu ile yetinir. maneviyatı çok değişir. öğrencilerini ihmal eder ve Şems bu sorumluluk yüzünden mevlana'dan sürekli kaçar.
Mevlana, kendisine halife olarak konyalı kuyumcu selahaddin-i zerkub'u seçmiştir. kendine göre naib, halife olarak kuyumcu Selahaddin zerkub'un ölümünden sonra hüsamettin çelebi'yi seçer. Hüsamettin Çelebi, mevlevilik tarikatının ilk şeyhidir. mevleviliği kurup sistemleştiren ise Mevlana Celaleddin Rumi'nin oğlu sultan veled'tir. Mevlana eserlerinde; vahdet-i vücut, ilahi aşk, tasavvuf gibi konuları işlemiştir. şiirlerini özünden hissederek yazan Mevlana, daha çok farsça yazmıştır.
- Eserlerinden en ünlüsü, en hacimli eseri olan mesnevi, Daha doğrusu mesnevi-i ma'nevi, tasavvufi, ahlaki, öğüt verme amaçlı, hikaye ve ve fabl kullanılan, eğitici ve öğretici bir eserdir. molla cami, bu esere magz-ı kur'an der. tercüme ve şerhleri vardır.
mesnevi'yi okuyan kişilere mesnevi-han denir. Mesnevi 6 cilttir.
diğer bir adı ise hüsaminame'dir çünkü Hüsamettin Çelebi'nin ısrarı ile yazılır. ilk 18 beyit Mevlana tarafından yazılmıştır. sonraki beyitleri Mevlana söyler, Hüsamettin Çelebi yazar. hatime bölümünü Mevlana'nın oğlu sultan veled yazar.
Mesnevi, didaktik ve sürükleyici bir eserdir. bir hikaye anlatırken başka bir hikayeyi hatırlayarak onu anlatmış, aralarda hatırladığı olayları da anlatarak tekrar ilk hikayeye dönmüştür.
- Bir diğer eseri divan'ı kebir, bir başka adıyla külliyat-ı şems, ilahi aşkı, Gönül derdini, sabır ve hoşgörüyü işler. Şems etkisi belirgindir. Bu yüzden şems ve hamuş mahlaslarını kullanır. gazel, terci ve rubailer vardır. eser Şems aşkı ile yazılır, Bu yüzden divan-ı şems, külliyat-ı şems adlarıyla da bilinir. 43000 beyitten fazladır; epey hacimli bir eserdir. aruz vezninin 21 farklı bahrinde, her bahir bir divançe oluşturacak kadar şiir söylemiştir mevlana. Divan-ı Kebir'de rubailerin yanında ince mazmunlar da yer alır.
- fihi ma fih, Türkçesi ile onun içindeki odur. bu eser, Mevlana'nın sohbet konuşmalarından oluşur. 72 bölümdür; 6 bölüm Arapça, diğerleri farsçadır. bölümler bir ayet ve hadis yorumu ya da Mevlana'nın sorulan sorulara cevabı şeklindedir. tasavvuf, ahlak, felsefe konularındadır. sultan veled'in derlediği vakıat adlı sohbetlerden ibarettir.
- mecalis-i seba, mevlana'nın yedi vaazının bir araya getirilmesidir. her vaazda bir Hadise anlatılır. bu eser de farsça-arapçamensur bir eserdir.
- mektubat, dönemin ileri gelenlerine, dostlarına ve oğullarına yazdığı tam 147 adet mektuptan oluşan eserdir. birinin derdine derman olmak için kendisi tarafından söylenip yazdırılmış mektuplardır. Türkçeye abdülbaki gölpınarlı tercüme etmiştir.
- Mevlana'nın mülemmaları ve Türkçe şiirleri Türk şairi olduğunu gösteren ender eserlerdir. bu eserleri hasibe mazıoğlu yayımlamıştır.