Milli tarih gereğince hep düşman olarak bellediğimiz bir ülkenin halkı olduğundan üzerinde aman aman araştırma yapılmayan millettir, Ya da biz öyle biliyoruz.
Batılı, rus, gürcü ve arap kaynaklarında sıkça yazılan bir ülkedir. Biz ise bu kaynaklarda işimize yarayan kısımlarını alarak ermeni tarihini incelemeyi tercih ediyoruz. Özellikle de çarlık rusya kaynaklarının ilgimizi çektiği muhakkaktır. Çünkü o kaynaklarda Ermenilerin 18. Yüzyıl itibariyle kafkasya’nın daha kuzeyinde yerleşik bir halk iken büyük çoğunluğunun Kafkasya’ya sürüldüğü ve oralara yerleştirilerek çoğunluğu ele geçirdikleri yazılmıştır. Hatta tarihte bilinen ilk ermeni devletinin de çarlık rusya’sının zayıflığında istifade ederek kurulan ve 1918-1921 yılları arasında varlığını ilan eden Ermenistan devleti olduğu yazılmıştır. Bazı araştırmacılar ermeni ve ermenistan’ın romanların ermeni aşiretleri arasında erimesi sonucu Ermenilerin sayısı hızla artmış böylece çoğunlukla roman kökenli olarak çoğalmış oldukları yönünde fikir beyan etmişlerdir.
Ermeni tarihçilere baktığımızda ise ermeni ve Ermenistan tarihini nuh peygamberin oğlu hay’a dayandırmaktadırlar. Hay, tufanın dinmesiyle beraber arart dağına oturan geminin bulunduğu bölgeyi yurt edinerek çoğalmışlar. Bu durum milattan önce 2500lü(?) yıllara denk gelmektedir. Bundan sonrasında ise kurdukları devletlerden(Urartu, tigran devleti, van devleti…) bahsetmişler. Somut olarak ilk yazılı kaynakların ise yani ermeni isminin behistun yazıtında “armina, harminuia” olarak geçtiği belirtilmiştir. bunun ermeni Kelimesi olduğu düşünülmektedir. Somut olarak Van’daki Akdamar adasında bulunan kilise(915), ani harabeleri(961) Ermenilerin tarihte bıraktığı önemli eserler olduğu göze çarpmakta. Bu eserleri oluşturan bir anlayışın gelişimini 1000 yıl öncesine taşımak abartı olmayacaktır.
Sonuç olarak her iki taraftan bakıldığında milli tarih felsefesince abartıya kaçılmış bir tarih anlayışı ortaya çıktığını söylemek mümkündür. Son dönemlerde ise Moses Khorenatsi “horenli musa” isimli ermeni tarih yazarının eserleri ermeni tarihi için kaynak gösterilmektedir. 5. Yüzyılda yaşamış olan moses’in ermeni tarihini çok eskilere(antik çağlar) götürmesi üzerine yoğunlaşılarak bir tarih oluşturmuştur.
not: yazı birçok kaynaktan araştırılarak özet geçilmiştir.