1905 yılında (bkz: albert einstein) tarafından yayımlanan bir makale ile ortaya konulan, uzay ve zaman konulu ölçümlerin, gözlemci ile gözlenen arasındaki bağıl, yani göreli hareketten nasıl etkilendiğini açıklayan kuram.
bu konuyu anlatırken değinilmesi gereken ilk kavram referans sistemleridir. yoldan geçen bir aracın hareket ettiğini söylediğimde, aracın konumunun bana göre, yani gözlemciye göre değişiminden bahsediyorum demektir. yani hareket söz konusu olduğunda, cisimlerin başka cisimlere göre konum değişimlerinden bahsedilir. yani bir cismin hareket ettiğini söylemek için bir başka cismi referans alıyor olmamız gerekir ki, referans sistemi kavramı da bunu ifade eder.
bunu açıkladıktan sonra sıra, eylemsiz referans sistemini açıklamaya gelir. bu sistem, (bkz: isaac newton)'ın 1. hareket yasasının geçerli olduğu sistemdir. yani? yani, bir cisim duruyorsa ve bu cisme bir kuvvet etki etmiyorsa, cisim durmaya devam eder. yok eğer cisim hareketliyse ve yine buna dışarıdan müdahalede bulunan bir kuvvet yoksa, cisim sabit hızla hareketine devam edecektir. sabit hızla hareket eden her referans sistemi, bir eylemsiz referans sistemidir.
diyelim ki bir cismin konumu, bize göre sabit bir hızla değişiyor. hareket eden cisim midir, yoksa biz miyiz? bu soru anlamsızdır, çünkü sabit hızla yapılan bir hareket görelidir. bu da bizi şu sonuca ulaştırır: her yerde kullanabileceğimiz evrensel bir referans sistemi yoktur. görelilik kuramı (özel ya da genel olsun) işte bu sonucun etkilerini inceler.
az önce vardığımız sonuç nedeniyle, özel göreliliğin 1. postülası ((bkz: postulat)) ortaya çıkar: fizik yasaları tüm eylemsiz referans sistemlerinde aynıdır.
deneylerden ortaya çıkan 2. postüla ise şöyledir: ışığın vakumdaki hızı, tüm eylemsiz referans sistemleri için aynıdır.
(bkz: ışık hızı)ndan çok düşük hızlar için özel göreliliğin verdiği sonuçlar, newton mekaniğinin verdiği sonuçlarla aynıdır. ışık hızına yakın, yani rölativistik hızlarda ise göreliliğin sözü geçmektedir. (bkz: zaman genişlemesi), uzunluk kısalması, (bkz: ikizler paradoksu) gibi konular, görelilik başlığı altında incelenir.