cumhuriyetin kurulmasından sonra "eski silah arkadaşlarının" kötü niyetli elestirilerine verilen bir yanıttır. (kazım karabekir de atatürkün ölümünden sonra istiklal harbimiz eserini çıkaracak ve nutukta kendisiyle ilgili iddialara cevap verecektir.)
nutuk'un 1926 yılındaki izmir suikastinden bir yıl sonra okunması, bu olayın da eserin yazımında tetikleyici bir rolünün olduğunu düşündürür.
atatürk'ün nutuk'ta verdigi mesajları atatürk'ün ağzından bir kaç maddede özetleyelim:
- mütareke günlerinde, tam bağımsızlık fikrinin tek gerçek sahibi benim. zaferden sonra kendilerine bir şeref payesi çıkaranlar en iyi ihtimalle manda istiyordu.
- düşmanla vuruşmaya hazırlanırken içeride de padişahın alçakça komploları ve yine sarayın/hain istanbul basınının kışkırttığı iç isyanlarla uğraşmak zorunda kaldım.
-bunlarla uğraşırken cahil, softa, kotu niyetli, saray ajanı, ittihatçıların doldurduğu 1.meclisteki dengeleri korudum. zira mücadelenin başarıya ulaşması meclisin açık kalmasını gerektiriyordu.
-bütün bu engellemelere bir de yola beraber çıktığım silah arkadaşlarımın sorumsuzlukları, anlayışsızlıkları ve kişisel ajanda ve ihtiraslarını da ekleyin.
-cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte eski silah arkadaşlarım bana karşı halifeyle ve gericilerle birlikte iş tuttu. önerileri kendilerinin de içinde yer aldığı küçük ölçekli bir oligarşi kurulmasiydi. onların bu fantezilerine uyum sağlayacağım diye cumhuriyeti feda edemezdim. (nutuk'ta bu güruhun resmi kayıtlara geçmiş sorumsuzluga varan kaprislerini belge ve yazışmalardan okuyabilirsiniz. atatürk'ün bunların en absurd tutumlarına olan yaklaşımının teskin edici ve yapıcı olduğunu görmek de ayrıca ilgi çekicidir.)
***
son olarak, atatürk'ün en buyuk dehasi bu kadar kişisel ajandaya sahip, ahlâkî zayıflıkları olan adamların bireysel ihtiraslarını milli mücadeleye akıllı bir stratejiyle kanalize etmesidir.
bu anlamda, sakallı nurettin gibi bir örümcek beyinliden de kazım karabekir gibi dar görüşlü bir adamdan da, hain çerkez ethem'den yararlanmasini bilmiştir. boylece, en bencil bireysel hırslar, ulusal mücadelenin yararına kullanılmıştır.