orta amerika'nın suç ülkesi honduras'da suça bulaşmamış çok az insanın bile eşini, dostunu, akrabasını ziyaret ederek tadına baktığı dehşet verici bir hapishanedir.
honduras, suçun yoğun olduğu, dünyada nüfus oranlarına göre aşırı seviyelerde cinayetin işlendiği ülkelerden birisi. her ay ortalama 400 kişi öldürülüyor. ülkedeki hapishaneler ise suçluları barındırma konusunda yetersiz. kapasitesini aşmamış bir hapishaneye rastlamak imkansız. bu sorun trajikomik durumlara yol açabiliyor. dünya üzerindeki en tehlikeli hapishanelere ev sahipliği yapan orta amerika'nın üyesi olan honduras'da durum daha da ciddi. ülkedeki tüm hapishaneler aşağı yukarı aynı şart ve imkanlara sahip. aralarından danli hapishanesi'ni bir belgesel dizide izlediğim kadarıyla özetleyerek honduras'da ki cezaevlerinin durumunu anlatmak istiyorum.
danli hapishanesi kapasitesinden fazla mahkumu ağırlaması dolayısıyla yönetimi oldukça zorlaşmış bir cezaevi. iki elin parmağından az biraz fazla gardiyan tarafından denetim altında tutulan 700 küsur mahkum bu hapishanenin üyeleri. gardiyanlar yönetimin zorlaşması sebebiyle mahkumlarla ortak bir denetim tarzını belirlemişler. güçlü ve sözü geçen mahkumlara bıçak, pala, sopa ve cop gibi silahlar vererek onların cezaevi içerisinde birer denetleyici olmasını istemişler. mahkum denetleyiciler kendi aralarında bir takım gruplamalara ve görevlendirmelere sahipler: gardiyanların cezaevi içerisindeki görevini yerine getiren mahkumlar, herkesin yattığı koğuş vari bartolinaları denetleyen, yöneten ve içerisindeki mahkumlara görevler veren koordinatörler ve bunların hesap verdiği genel koordinatör. bunların dışında spor aletlerinden sorumlu bir koordinatör ve yemekten sorumlu koordinatör de mevcut.
hapishanenin yönetim ve denetim yapısından genel bir şekilde bahsettikten sonra mahkumun hapishaneye getirilişinden, mahkuma dair ilk uygulamalardan ve hapishanenin çevresinden bahsetmek istiyorum. suç işleyen kişi, ülkedeki herhangi bir hapishaneye küçük bir kamyonet arkasında honduras polis güçleri tarafından arkadan kelepçelenerek götürülüyor. danli hapishanesi'ne getiriliş de böyle oluyor. suçlu, hapishane gardiyanlarına teslim edildikten sonra mahkumiyeti başlıyor. (ülkedeki hukuk sisteminin detaylarına hakim olmayarak yargılamaların yüzeysel yapıldığı öngörüsündeyim)
hapishanenin çevresinde gecekondular mevcut. honduras'ın genelinde bu durum böyle falat sefalet mahalleleri olan slumlara buralarda daha çok rastlanıyor. bu gecekonduların bir kısmı iyileştirilmiş vaziyette olsalar da buralarda genellikle hapishane görevlileri yaşıyor. hapishane tel örgülü çitlerle çevrelenmiş ve tel ile çit yıpranmış, kolaylıkla aşılabilir durumda. hapishanede elektronik bir güvenlik unsuru mevcut değil. dibindeki sokaklardan onlarca çocuk okula gidiyor, onlarcası da bu sokaklarda oyunlar oynuyor. hapishane içerisine yasak madde ve malzemelerin sokulmaması olanaksız gibi görünüyor. diğer açıdan mahkumların rahatlıkla dışarıdaki kişilere zarar verebilme ihtimalleri hep mevcut.
mahkum hapishaneye girdiğinde ilk iş üzerini soyup arama yapmak. üzerinde sadece iç çamaşırı kalan mahkum fazla yüzeysel bir aramaya tabii tutuluyor. bir mahkum, makatına yahut başka yerlerine, iç çamaşırının içine rahatlıkla istenmeyen şeyleri sokarak içeriye girebilir ama içeride onu çok daha farklı bir denetim bekliyor olacak!
mahkum, bir takım mevzuatların uygulanması aşamalarından geçirildikten sonra cezaevinin iç kısmına, mahkumların yanına bırakılıyor. orada onu ilk karşılayacak olan genel koordinatör; danli hapishanesi için bu isim nery calero. nery calero mahkumla pek ilgilenmeden kendi alanına dönerken, koordinatörleri mahkumu üst araması için kabinlere götürüyorlar. mahkum, kabinde hapishanenin gardiyanlarının aramadığı kadar detaylı aranıyor; çırılçıplak...
genel koordinatör mahkuma parasının olup olmadığı gibi sorular soruyor ve yatak satmaya çalışıyor. parası yoksa büyük ihtimalle zeminde yatıyor, hiç yer yoksa başka parasız bir mahkumun yanıbaşında... nery calero'ya mahkumluğu süresince kira verecek bir gücü olmayanlar, onun ve koordinatörlerinin dediklerini harfiyen yerine getiren köle durumuna düşüyor.
hapishane içi denetimin detayı böyleyken, diğer yanda bir takım suçlular açık alanda yemek yapmakla uğraşmakta. yemek yapan suçluların ellerinde kesici mutfak aletleri mevcut. bu aletleri elinde tutanların hepsi katil. içlerinde bir mahkum "bir kadını öldürdüğüm için buradayım" derken öz teyzesini kastediyordu. işlediği cinayeti soğuk kanlılıkla anlatmakta.
bir diğer yanda kimsenin bulaşmadığı vücut geliştiricisi bir mahkum spor aletlerinin koordinatörlüğünü üstlenmiş. o da cinayet ve uyuşturucu gibi suçlamalarla cezasını çekiyor.
hapishane gardiyanları sayıca çok azlar ve hem onların güvenlikleri hem de olası bir isyanda çevredeki canlı unsurların güvenlikleri tehlike altında. gardiyanlar içeriye pek karışmıyorlar. gün sonunda mahkumları, genel koordinatör mahkum nery calero ile sayım yaparak yattıkları yerlere kilitleyen gardiyanlar en sonunda nery calero'yu diğerlerinin yattıkları yerlere göre otel odası sayılan hücresine kilitliyor.
danli hapishanesi'nde günlük üç öğün şeklinde verilen iğrenç yemek haricinde her şey parayla. para el değiştirdiğinde ise yüzdelik bir kısmı nery calero'ya gidiyor. bu hapishanede para çok sık el değiştiriyor çünkü hapishane içerisinde dükkanlar mevcut. mahkumların işlettiği küçük bir çarşı... dükkan açmak için izin gerekli ve bu izni nery calero sağlıyor.
mahkumlardan bazırları danli hapishanesi'nin patlamaya hazır bir saatli bomba olduğunu belirtiyor. haksız da sayılmazlar. 2010'lu yıllarda polisin hapishaneyi denetlemek için içeri girmesiyle bir isyan başlamış. bu isyanda birçok polis yaralanmış ve geri çekilmek zorunda kalmışlar. mahkumlardan hiçbiri kaçmamakla birlikte gardiyanlar da onlarla birlikte polise karlı koymuş. bu kargaşa ortamının kayıtlaeı mevcut olsa da detaylarını anlatan bir mahkum olduğundan şüpheli yaklaşıyorum.
mahkumların bu gibi bir isyanı kaçmak ya da hapishane yönetimine tam anlamıyla el koymak için çıkartmayacaklarından kimse emin olamaz. ancak, honduras oldukça fakir bir ülke. içeride, dışarıda olduğundan daha iyi yaşayanların sayısı çok fazla.
yaptığım ayrı okumalar ve araştırmalardan edindiklerime göre, honduras'da danli'den daha beter cezaevleri olduğunu söylemeliyim. honduras'da her şey ve herkes çok acımasız; fahişelerden tutun, iphone'a kadar her türlü ürünün satıldığı hapishanelerin yanı sıra 2012 yılında 359 mahkumun canlı canlı yanması na göz yumulan bir cezaevi yönetimine kadar...