kelime latince’de “kibir” anlamına gelmekle birlikte avrupa sanatında meydana getirilen natürmort çalışmalardan oluşan bir resim türünün aldığı addır.
momento mori’nin konu edinildiği vanitas resimleri ölüm ve ölümlü olma gerçeğini simgesel bir anlatım diline dönüştürmüştür. momento mori ise latince’de “ölümü hatırla, bir gün öleceğini unutma” gibi anlamlara gelmektedir. ölümle sonuçlanan bir yaşamın ahlaki ve vicdani değerlerini içeren, mütevazi yaşamın bir öğretisi olarak yerleşikleşmiş bir kavramdır.
sanat alanında kullanımı ortaçağlara dayanmaktadır. rönesans’tan başlayarak barok döneminde özellikle kuzey avrupa’da bu sembolik anlatım sıklıkla kullanılmış, hıristiyanlık öğretileri vurgulanmaya çalışılmıştır. hıristiyanlıkta kutsal sayılan ve incil’de geçen bir öğreti olan “vanity of vanities, says the preacher; vanity of vanities all is vanity” yani “boşun boşu her şey boş” ayeti tanrı’dan başka her şeyin faniliğini anlatmakta olup toplumun dünyevi arzularına sınır getirici bir yaptırım aracı olarak hıristiyanlık dünyasında ve dolayısıyla sanatında kullanılmıştır.
memento mori ile sembolize edilmiş vanitas resimleri isveçli sanat tarihçi ingvar bergström tarafından üç kategoriye ayrılmıştır. birincisi gümüş, mücevherler, silahlar, kıyafetler, peynirler, patatesler, jambon, müzik aletleri ve çeşitli özel koleksiyonların yer aldığı vanitas resimleridir. dünyevi zevkleri temsil eden bu vanitas imgeleriyle oluşturulan resimler aynı zamanda resme sahip kişinin sahip olduğu zenginliğin de günümüze ulaşan kanıtıdır. ikinci kategori kafatasları, zaman ölçme araçları, kum saati, mumlar, yağ lambaları, çiçekler, sabun köpüğü gibi imgelerden oluşur. tüm bu imgeler insan hayatının ölümlü doğasını hatırlatmak amacı gütmekle birlikte ortak anlam ‘zaman’ kavramıdır. bu imgeler bugün olanın gelecekte ebedi olmayacağını, her şeyin bir sonunun olduğunu solmak, sönmek, bitmek gibi gözlemlenebilir eylemlerle birleşerek gelip geçen zamanı betimlerler. bu tür vanitas resimlerinin bazılarında zenginleşme, burjuva sınıfının ortaya çıkması, sanat ortamındaki rekabet, protestanlık ve kalvin ahlakının da sanata olan etkileri sebebiyle ölen kişinin kim olduğu veya nasıl bir hayat sürdüğü tahmin edilebilirken bazılarında ise kafatasının hangi sosyal sınıftan insana ait olduğu anlaşılamamaktadır. eski bir hıristiyan teması olan “tanrı’nın gözünde hepimiz biriz”in dile getirilişi tam da bu tür eserlerde gözlemlenmektedir. üçüncü kategori ise buğday başakları, defne çelengi, meşe palamudu gibi ölümden sonra diriliş ve sonsuz yaşam sembollerinden oluşan vanitaslardır.
bu akım bir süre sonra başta taşıdığı anlamdan uzaklaşmış, ruhanilikten uzaklaşan dünyevileşen toplumun ölümle yüzleşme biçimleri ve algıları da bir çeşit moda etkisi gibi sanat ortamını ve piyasasını etkilemiş, seyirlik bir sanat halini almasına neden olmuştur.