Vefat eden kişinin yakınlarına iletilen kısa bir teselli cümlesi. Ne var ki teselli edebilecek bir cümle olup olmadığı da tartışmaya hayli açık görünüyor ancak; biraz önce öğrendiğim şey ile bu cümlenin sahip olduğu anlam derinliğinin farkına vardım.
Normal şartlar altında, çoğumuz, başın sağ olsun cümlesinin "sen hayattasın, sen sağsın, gidene yapacak bir şey yok" gibi anlamlarda kullanıldığını düşünüyoruz, en azından genel kanıyı zihnimde bu şekilde tahayyül ediyorum/dum.
baş, Anadolu'da hatta daha doğru tabirle Anadolu Türkçesinde "yara" anlamına; sağ olsun ise "sağalsın, sağalasın" anlamına geliyormuş.
Haliyle "başın sağ olsun" cümlesi yaran iyileşsin, yaran sağlaşsın anlamı taşıyormuş.
Zengin kültürel birikimin ve hoşgörü yükünün tezahürüdür bu yaklaşım.
Yıllar önce pervin ergun'un bir makalesinden aklımda kaldığı kadarıyla aslında hayvancılığın yaygın olduğu atlı-göçebe türk boylarında, hayvanları ölenlere söylenen bir söz kalıbıymış bu. "hayvanlarından biri ölmüş olabilir ama üzülme yeter ki başın sağ olsun, başın sağ oldukça da yenisini alırsın elbet" anlamını barındırıyormuş yani.
ilgili makale için
anlatıya göre başın olsun aslında başın sağalsın demek imiş. baş yara, sağal-mak iyileşmek manasında imiş. yani başın sağalsın yaran iyileşsin anlamandaymış.
tabii ki günümüz türkçesinde çoğumuz bu manayı düşünmüyoruz. bu cümlenin bizim için karşılığı "boşversene sen sağsın işte" demek gibi oluyor. bu yüzden de söyleyeni de duyanı da rahatsız ediyor. ama dilimizde de cenazede söylenecek başka bir söz öbeği yok ki? ben ve birçok insanın din ile alakası yok, bu yüzden "allah rahmet eylesin" kullanmıyoruz. "ışıklar içinde uyusun" diyince usta yoda'ya dönüşüyoruz. bilemiyorum.