sinirlari bazi durumlarda cok net olmayan iki kavram arasindaki fark ya da farklar. insanlar bunlari subjektif olarak ele aldigi icin de ara sira huzursuzluklara sebep olabilmektedir. bu baslik "irkcilik ile ifade ozgurlugu arasindaki fark", "irkcilik ile mizah arasindaki ince cizgi" gibi cesitli sekillerde de acilabilirdi. amacim hepsini genel bir basliga toplamak oldugu icin bu sekilde actim. moderasyon daha ideal bir baslik bulmasi halinde degistirebilir ama kastettigim sey kesinlikle eleştiri ile hakaret karşılaştırması degil.
bugune kadar actigim karsilastirma basliklarinda ilk girdide az ya da cok bilgi verip insanlara secme opsiyonu sundum, bir secim yapilmasi gerekiyorsa secim yaptim. ancak burada yapacagim sey o degil, burada amacim insanlari bu kavramlar hakkinda dusunmeye itip sonra dusuncelerini ogrenmek. direkt olarak wikipedia'da yer alan ilgili kisimlari veya tanimlari verip sonra ornekler uzerinden gidecegim.
ifade ozgurlugu : Herkesin ifade özgürlüğü hakkı olmalıdır; bu hak, her türlü bilgi ve fikirleri sınır olmaksızın, sözlü, yazılı, basılmış, sanat veyahut da herhangi dilediği bir medya ortamıyla öğrenme, alma ve verme hakkıdır.
bu haklar özel haklar ve sorumluluklar getirir. Bu doğrultuda bazı limitler kanunlar tarafıyla uygulanabilir:
a) Başkalarının haklarına ve şöhretine saygı;
b) Ulusal güvenlik, halk düzeni, veyahut da halk sağlığı ve huzuru.
nefret soylemi : belirli bir grubu ya da kişiyi, ırk, cinsiyet, yaş, ulus, din ya da cinsel yönelim gibi konularda aşağılar veya tehdit eder tarzda konuşma.
- bence insanlarin ifade ozgurlugu ile nefret soylemi arasindaki farki farketmesi buyuk cogunlukla ayni sey kendi baslarina geldikleri taktirde oluyor.
- gecen bir girdimde bahsetmistim, bir forumda "asyalilar neden cocukca davraniyor" diye sorunca social justice warrior*lar hemen "irkcilik/genelleme yapma" diye ayar vererek sorgulama ozgurlugunu insanlarin ellerinden almislardi. halbuki ayni forumda "neden hala asyalilarin yasamasina izin veriyoruz" diye sorsam, ayni insanlar yine "irkcilik yapma" diyerek bu kez nefret soylemini engellemis olacaklardi. insanlar ayni, farkli sorulara verdikleri tepkiler ayni ama engelledikleri sey farkli.
- bana gore turkleri sevmemek bir ozgurluk, hatta "turkleri sevmiyorum" diye soylemek de ifade ozgurlugu ama karma is a bitch/#224388 nolu girdide yazdigim gibi ulkede deprem olunca "hak ettiler" anlamina gelen seyler yazip paylasmak nefret soylemi. ha derseniz, sanki bizler hic yapmiyor muyuz boyle seyler; mutlaka yapiyoruzdur ama en basta dedigim gibi insan kendi basina gelmeden fark edemeyebiliyor bazen.
- bana gore escinselleri sevmemek, hata yapiyor olduklarini dusunmek bir ozgurluk (tersi de ozgurluk). kimse kimseyi sevmek zorunda degil. eşcinsel evliliği/#222465 nolu girdide anlatilan anida taksici cok guzel sekilde ifade ozgurlugunu kullanmis. ama bir insana sirf escinsel diye fiziksel, sozel ya da psikolojik siddet uygulamak, diger insanlarla ayni haklara sahip olmasina engel olmaya calismak ayrimcilik.
- bana gore zencileri sevmemek bir ozgurluk (tersi de ozgurluk). ama bir insan sirf zenci diye fiziksel, sozel ya da psikolojik siddet uygulamak, diger insanlarla ayni haklara sahip olmasina engel olmaya calismak irkcilik.
dikkat ettiyseniz hepsinde "bana gore" yazdim. herkesin "bana gore"si de farkli oldugu icin bu kargasa ortaya cikiyor zaten. yukarida yazan ifade ozgurlugu hakkinin altindaki kisitlayici maddeler de yoruma acik sayilabilecegi icin bazi durumlarda sinirlari tam kestirilemeyebiliyor. insanlar icin evrensel bir dogru yok, bunu daha once gpt-3 basliginda neden "dogru durust" bir yapay zeka yaratmanin mumkun olmadigini aciklarken de yazmistim. tum bu subjektifligin sonucunda, bu ifade ozgurlugu o kadar cok "herkesin isine geldigi gibi kullandigi" bir kavram haline geldi ki, rahatsiz etmeye basladi artik.
bir diger husus da mizah. gundemde olan dergiden bahsetmeden ilerleyecegim. bilenler bilir, 9gag adli sitede her turlu meme bulabilirsiniz. bazilari da birilerine komik geldigi halde birilerine gore saldirgan bulunabilir. saniyorum bu yuzden cok elestirilince dark humor** diye ayri bir bolum*actilar . oradaki meme'ler ciddi anlamda sinirsizdir. hicbir sinirlari yoktur. asyalilar, afrikalilar, kanser hastalari, evrensel hassasiyetler filan dinlemeden dalga gecerler. eskiden bir ara takip ederdim, linklerini simdi tekrar bulamayacagimdan dolayi hatirladiklarimdan ikisini yazarsam:
- Asyali kiz arkadasimi parmaklarken vajinasindan pirinc cikti
- afrikali ac bir kiza sakso cektirmenin en guzel tarafi hepsini yutacak olmasidir.
gibi irkci sayilabilecek veya yardima muhtac durumdaki insanlarla dalga gecen meme'ler yaparlar.
ya da direkt link olarak birakirsam; hakli ya da haksiz mutlaka "birilerini" rahatsiz edecek meme'leri vardir.
ornek
neyse, bu tarz seyleri komik bulan siki takipcileri var bu bolumun, ben de acikcasi bazilarini komik buluyordum, ne yalan soyleyeyim. hatta arada sirada cok guzel meme'leri de oluyor, ara sira irkciligi da sorgulatiyor. acikcasi bu tarz meme'leri hazirlayanlarin hepsinin irkci oldugunu da dusunmuyorum, mutlaka aralarinda vardir, ama cogunlugunun sadece komik buldugu icin yaptigini dusunuyorum. ama iste bu meme'lerin objesi olan insanlar icin uzucu olabilir. ac afrika kizi meme'sini saldirgan bulmayabilirsiniz ama "ac turk kizi" diye yazsalar saldirgan bulabilirsiniz. ya da bulmayabilirsiniz. sizin hayat gorusunuze kalmis. bazi insanlar bu dark humor bolumunu de elestiriyor irkci ve nazi olarak itham ediyorlar. hatta reddit'te de elestirilmis . acikcasi uzun suredir girmedim sonradan bir seyler degisti mi bilmiyorum. ama "rahatsiz oluyorsan girme bolume kardesim, siz rahatsiz olmayin diye ayri bolum actik" derlerse de onlar hakli. zaten orada takilan insan her turlu seye gulebilmenin bir ozgurluk oldugunu dusunen insandir, bir gun kendisi dalga konusu olsa bile. ki zaten bu bolumun amaci saldirgan* komiklikler sakalar yapmak, girisinde de saldirgan/tatsiz mizah yazar.
neyse, buraya kadar yazdigim 9gag kismi da mizahla irkcilik arasindaki siniri sorgulamak icindi. mizahta bir sinir olmali mi, olmamali mi? bence bu sorgulanmali. birine komik gelen bir sey, bir digerine uzucu geldigi icin veya rencide ettigi icin yasaklanmaliysa dunyada hicbir sey ifade edilemez hale gelebilir. ote yandan sirf birilerinin gulmesi icin birilerini uzmek de mantikli degil. o yuzden mizahla nefret soylemi arasindaki farki ya da mizahla irkcilik arasindaki farki sorgulayabilmek, ifade ozgurlugu ile nefret soylemi arasindaki farki sorgulayabilmekten cok daha zor. bu konuda net bir sekilde yorum yapamiyorum, omrum boyunca da yapabilecegimi sanmam. "mizah tamamen ozgur olmali" diyince, icimde bir yerlerde bir parca o insanlar icin uzuluyor, "mizah insanlara saygi duymali aksi halde kisitlanmali" diyince de icimde bir yerlerde bir parca baska insanlarin ozgurluklerinin kisitlandigini dusunuyor.
dedigim gibi bu girdide amacim kimseye bir seyler empoze etmek degil, sadece sorgulanmasini saglamak.
Bir şeyi bertaraf etmek için ifade özgürlüğünü de kullanabilirim nefret söylemini de. Kibarca bertaraf etmeye çalışırsam ifade özgürlüğüne girer, kaba bir şekilde bertaraf etmek istersem nefret söylemine.
İki araçla da aynı sonuca varilabilse de metotları farklıdır.