frigya 'ya bağlı aizanitis 'lerin yerleşim merkezi olan, yaklaşık 80.000 kişinin yaşadığı tahmin edilen antik kent.kütahya ili sınırları içerisindedir ve görkemini anlatmak için "ikinci efes" yorumları yapılır.
ilk kazılar 1926 yılında alman arkeoloji enstitüsünce yapılmıştır, sonrasında pamukkale üniversitesi tarafından devam ettirilmiştir.
53x35metre ölçülerinde ki podyum üzerine yapılmış, anadoludaki en iyi korunmuş zeus tapınağını ve dünyanın bilinen ilk ticaret borsa binasını barındırıyor olmasıyla önemlidir. ikinci yüzyıl başlarında tahıl pazarı olarak kullanılan yapının duvarlarında, pazarlarda satılan malların fiyatları ve enflasyonla mücadele için yapılan ücret tespitleri (kuvvetli bir köle iki eşek fiyatına, bir at üç köle fiyatına, yani 30bin dinara eşittir) yer almaktadır. 15.000 kişi kapasiteli tiyatro ve bu yapıya bitişik nizamda yapılmış olmasıyla bir benzeri bulunmayan 13.500 kişilik stadyumu, deprem sonucu yıkılan artemis tapınağından getirilen mimari elemanların da kullanıldığı ve malların satışının yapıldığı dükkanların girişinin de bulunduğu sütunlu caddesi mevcuttur.
kütahya Çavdarhisar İlçe merkezindedir. Penkalas ırmağının yukarı kesiminde tanrıça Meter Steunene’nin kutsal mağarası civarında yaşayan Frigyalıların öncülü olarak antik kaynaklarda geçen Azan adlı mitoloji kahramanının su perisi Erato ile efsanevi kral Arkas'ın birleşmesinden Aızanoi şehrinin ortaya çıktığı sanılmaktadır. Aızanoı kenti, antik Frigya'ya bağlı olarak yaşayan Aizanitis’lerin ana yerleşim merkeziydi.
Roma imparatorluk döneminde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi sayesinde zenginleşmiş ve ünü bölge sınırlarını aşmış olan Aızanoı’de kesin kentleşme bulgularına ancak M.Ö.I.y.y. sonlarına doğru rastlanmaktadır. Yine ilk sikkelerin bu dönemde basıldığı bilinmektedir. Aızanoı antik kenti en parlak dönemini M.S.2 y.y. da yaşamış, büyük imar faaliyetleri görmüş ve bu dönemde bir çok yapı inşa edilmiştir. Erken Bizans döneminde piskoposluk merkezi iken,7.y.y.dan itibaren bu önemini yitirmiştir. Tapınak düzlüğü Orta Çağda bir hisara dönüştürülmüştür. Selçuklular döneminde Çavdar Tatarları tarafından üs olarak kullanılmasından dolayı (13.y.y.) buraya Çavdarhisar adı verilmiştir.
Aızanoı 1824 yılında Avrupalı gezginlerce yeniden keşfedilmiş,1830-1840’lı yıllarda incelenmiş ve tanımlanmıştır. 1926 yılında M. Schede ve D. Krencker başkanlığında Alman Arkeoloji Enstitüsünce ilk kazılar yapılmıştır. Ara verilen kazı çalışmalarına 1970 yılından bu yana her yıl sistematik olarak devam edilmektedir.
Roma döneminde Antik kentte yaklaşık 80.000 kişinin yaşadığı tahmin edilmektedir. Kalıntılar arasında Anadolu’daki en iyi korunmuş Zeus Tapınağı, 15.000 kişi kapasiteli tiyatro ve tiyatroya bitişik nizamda yapılmış 13.500 kişilik stadyum, iki hamam, dünyanın ilk ticaret borsa binası, sütunlu cadde, Kocaçay üzerinde ikisi ayakta kalmış beş köprü, iki agora, gymnasium, Meter Steunene kutsal alanı, nekropoller, antik bir bent, suyolları, kapı yapıları bulunmaktadır.
Linke kısaca bi göz atın, efes, bergama kadar popüler olmamasına rağmen bazı kalıntılar anadoludaki diğer antik kentlere göre çok çok daha iyi korunmuş durumda.