klasik müzik tarihinin en önemli kompozitörlerinden ludwig van beethoven'ın bestelediği 3. senfoni'ye verilen isim. italyanca kahramanlık anlamına gelen eroica, beethoven'ın hem siyasal hem de müzikal yaşamı açısından büyük bir anlam ifade etmekte.
kimi tarihsel verilerle başlayalım. 4 bölümden oluşan eroica, 3 yıllık bir uğraş sonucu 1804 yılında beethoven tarafından tamamlanmış ve ilk olarak 1805 yılının nisan ayında viyana'da sergilenmiştir. ilk dönemde heyecan uyandırıcı bir karşılık bulamaz beste çünkü yöntem olarak o zamana kadarki bestelerden farklı ve çok daha uzundur. bir diğer büyük besteci mozart'ın bestelerine baktığımızda, mozart'ın 40 bestesinin her birinden en az iki kat daha uzun olduğu görülebilecektir. bir süre sonra klasik müzikle ilgilenen herkes müzik alanında büyük bir farklılığın ve değişimin eroica ile doğmaya başladığını görmeye başlayacaktır. yardımcısı ve aynı zamanda besteci olan ferdinand ries kullanılan müzik aletlerin farklı bir tempoyla çalındığını sanıp bir müzisyene ritmden yoksun dediğinde beethoven tarafından azarlandığını ve bir süre beethoven'ın kendisiyle konuşmadığını belirtmiştir. beethoven'ın en önem verdiği, uzun uğraşların ve verilen yoğun bir emeğin ardından ortaya çıkan eroica; aslında tüm avrupa'yı etkileyen bir olaydan etkilenilerek bestelenmiştir. olay elbette ki 1789, fransız devrimi'dir.
fransa'da monarşinin yıkılmasıyla birlikte cumhuriyetin ilan edilmesi, tüm avrupa'da her ne kadar burjuva bir karakter taşısa da devrimci bir akımın başlamasına neden olur. fransız devrimi dünyayı öylesine değiştirmiştir ki, kiliseler reform yapmak durumunda kalmışlardır. özellikle avrupa başta olmak üzere çok geniş bir coğrafyada devrimin sembolü haline gelen eşitlik, özgürlük ve kardeşlik ilkelerine erişebilmek için arayışlar ve mücadeleler başlamıştır. müziğinde ve sanatında devrimci bir karakter barındıran beethoven, monarşi ile yönetilen bir devlete karşı cumhuriyetin kazanımlarını savunan bir bestecidir. fransız devrimi beethoven'ı öylesine etkilemiştir ki tüm avrupa'ya cumhuriyeti taşıyan bir lider ve cumhuriyetin kazanımlarını sürdürebilir bir komutan olarak gördüğü napoléon bonaparte'a o zamana kadarki en değer verdiği bestesini ithaf etmiştir. yani, eroica'yı.
1793'te devrimin ilkelerinden kesinlikle taviz vermeyen jakobenlerin lideri maximilien robespierre tarafından tuğgeneralliğe yükseltilen, 1795'te kralcıları bastıran, ardından kazandığı askeri başarılarla politik olarak sivrilen napoleon, 1799'da fransa'da başkan olmuştur. fransız devrim'i 18. yüzyılın sonlarında bir etki kaybı yaşadığı için napoleon bütün cumhuriyetçilere, devrimin tesis edilmesine yönelik bir umut aşılamıştır. 1802'de beethoven; dünyayı yerinden oynatan, adaletli bir lider için beste yapmaya başladığını çevresine ilan etmiştir. 3. senfoniyi bestelemeye başladığı günden itibaren bestenin adı olarak "bonaparte" kelimesini seçmiştir. 1805'te napoleon'un kendisini imparator ilan etmesine sinirlenen beethoven, ona ithaf ettiği bestenin ilk kısmını yırtmış ve atmıştır. hatta öyle öfkelenmiştir ki napoleon adının üzerini kazımıştır. napoleon'un kendisini imparator ilan etmesinin ardından sarf ettiği sözler şöyle çevrilebilir:
böylelikle artık o da sıradan bir adam! o da diğerleri gibi insan haklarını ayakları altına alacak, tutkusuna teslim olacak. bundan böyle kendisini tüm insanlıktan üstün kılacak, ve o bir tiran olacak!
yukarıdaki kısmı aktaran ries, beethoven'a bonaparte'ın imparatorluk ilanını ileten kişidir. ries'in aktarımına göre haberi duyan beethoven hızlıca masaya gider, bestenin kapak sayfasını kavrar, yarısından yırtarak yere fırlatır. bu sayfa yeniden yazıldığında bestenin ismi artık Sinfonia eroica'dır. beethoven bestenin adının hemen ardından "büyük bir insanın anısına bestelendi" yazmıştır.
eroica bir kahramanlık hikayesidir. bir devrim, bir mücadele anlatısıdır. bestenin son bölümünde prometheus teması vardır. prometheus teması, beethoven'ın prometheus'un yaratıkları adlı balesinde geçen ezgiye ithafen kullanılır. beethoven bu temayı eroica'da da kullanır. prometheus'un mitolojide insanlara ateşi getiren varlık olması sebebiyle dördüncü bölüm, aydınlanmacılığın da bir simgesi haline gelmiştir.
hem sanatında hem de yaşamında devrimci olan beethoven'ın bu enfes, büyüleyici bestesini dünyanın en iyi orkestralarından biri olarak kabul edilen berlin filarmoni orkestrasından, hem de 20. yüzyılın klasik müzik dünyasında pek önemli bir yere oturan herbert von karajan'ın şefliğinde sergilenişi muazzamdır.
besteye, döneme dair söylenecek çok söz vardır elbette hala. aydınlanmacılığın ve kopernik devriminin getirisiyle insan aklının merkeze alınıp aristotelesçi özgürlük anlayışından ziyade bireye ve akılcılığa dayanan bir anlayışın ortaya çıkması sanatı da çok etkilemiştir. örneğin; ahlak ve özgürlüğü insanda olmazsa olmaz bir aradalıkla gören immanuel kant'tan etkilenen önemli özgürlük savunucusu, yazarı ve filozofu friedrich schiller, beethoven'ı en etkileyen bireylerden birisidir. bu kısma kadar okuyabilen sevgili yazarlara son bir bilgi: beethoven'ın namı en yaygın bestelerinden biri olan 9. senfoninin herkesçe bilinen 4. kısmındaki sözler, ode to joy şiirine aittir ve bu şiir schiller'a aittir. dahası, neşeye övgü anlamına gelen bu başlığın orijinalindeki isminin ode an die freiheit, yani ode to freedom, yani özgürlüğe övgü olduğu da söylenmektedir. sanırım schiller'dan etkilenen beethoven'ın, kendisini imparator ilan eden napoleon'dan bestesini geri çekmesi artık daha iyi anlaşılmıştır.