1300’den 1521’e kadar, orta meksika’da yaşamış imparatorluk. aslında aztek ismi, Avrupalıların o bölgenin yerlilerine verdiği bir isimdi. halbuki bölgede birçok farklı etnik grup vardı ve kendilerine mexica'lı diyorlardı. imparatorluk üç büyük şehirden oluşurdu. tenochtitlan, texacoco ve tlacopen. eğitim, bilim, mimari ve tarımda çok gelişmiş bir imparatorluk olmalarına rağmen, kendi efsanelerine kanıp*, İspanyol hernan cortes’in beraberinde getirdiği ateşli silahlar, savaş atları, toplar, zırhlar ve mikroplara yenik düşmüşlerdir. ayrıca yenilmelerindeki en büyük etkenlerden biri, biraz önce bahsettiğim çok sayıda etnik grubun birbirilerine düşmesiydi.
aztekler çok becerikli mühendislerdi. 1325’te texcoco gölünün ortasındaki küçük adaya yerleşip, bataklığın üstüne başkent tenochtitlan’ı kurmuşlardı. bu kadar berbat bir toprağa, tüm tarihin en büyük şehirlerinden birini ve 50 metrelik bir piramit, templo mayor'u kurup, bu yapıların günümüzde bile hâlâ ayakta kalmasını sağlamış olmaları, ne kadar becerikli olduklarının bir kanıtı olsa gerek. aztekler ayrıca yüzen bahçeler yapmayı başarmıştı. bu yapay adacıklar sayesinde tarım alanlarını genişletmeyi, tarımcılığı kolaylaştırmayı başarmışlardı.
aztekler yirmilik sayı sistemini kullanırdı. noktalar ve tireler, 20’ye kadar miktarları temsil etmek için kullanılırdı. 20 için bir bayrak kullanırken, birkaç bayrak bir araya gelip, 400’e kadar bir miktarı temsil ederdi. köknar ağacı 400’ü temsil ederken, bir çuval 8000’i temsil ederdi. sıfır kavramını bilseler de, 0’ı temsil eden bir sembol yoktu ve numara sisteminde geçmiyordu. uzmanlar ayrıca bölme ve çarpma işlemlerini ve temel geometri bildiklerini de ortaya çıkarmış. tüm bunlara bağlı olarak, azteklerin birbirine paralel giden, güneş ve tören olarak, ikili takvim sistemi vardı. güneş takvimi 365 gündü. 20’şer günlük 18 ay ve sona eklenen 5 ölü günden oluşurdu. günleri, mevsimleri takip etmek içindi. dini tören takvimi de, 260 gündü. 20’şer günlük 13 devreden oluşurdu. ayinler, kurban törenleri vs. için kullanılırdı. bu paralel giden iki takvim, asır dedikleri 52 yıllık daha büyük bir döngünün parçasıydı. bunların hepsi güneşi izlemekle ortaya çıkıyordu. 15’inci yüzyılda, avrupa’da astronomi henüz ortaya çıkarken, aztekler gelişmiş gözlemevleriyle takvimlerini geliştiriyorlardı.
her ne kadar hastalığın, öfkeli bir tanrının gazabı, düşmanın yaptığı kara büyü veya doğal nedenlerden meydana geldiğini düşünseler de, geniş tedavi bilgilerine sahiplerdi ve ameliyatlar yapıyorlardı. bitkileri dezenfektan, ağrı kesici olarak kullanıp, volkanik cam parçalarını neşter yerine kullanırlardı. aztekler ayrıca tüm çocuklara eğitim vermeyi zorunlu kılan ilk imparatorluk. her çocuk, sosyal statü fark etmeksizin eğitim alırdı.
çok tanrılı aztec toplumunda, kurbanın çok büyük bir rolü vardı. hem tanrıların, hem de insanların kendilerini kurban etme sorumluluğu vardı. hayatın, toprak verimliliğin devam etmesi ve güneşin sürekliğini koruması için kan dökülmeliydi. hem insanlar, hem de hayvanlar kurban edilirdi. ayrıca bazı tanrıların rahipleri de kendilerini keserek kan dökerdi. kurban verme ayinleri tüm mezoamerika kültürlerinde yaygın olsa da, bu aztekler’de görülmemiş bir seviyedeydi.
ve bir gün 1519’da, hernan cortes adlı bir İspanyol ordularıyla birlikte aztek topraklarına ayak bastı. aztekler için büyük bir şok olmuştu, zira en büyük tanrılarından biri olan quetzalcoatl’ın doğudan, insan başına sahip, dört ayaklı bir formda, pelerinli ve jaguar şapkalı olarak geri döneceğine inanıyorlardı. cortes at üstündedir, pelerini ve şapkası vardır. savaşa savaşa şehrin sınırlarına dayanırlar. azteklerin lideri montezuma, yüce tanrıları olduğunu düşündükleri cortes’i şehre buyur eder ve kendi tahtına oturtur. aztekler ayrıca atların ilk defa savaşta kullanabileceğini görmüşlerdir. gelen ordularda ateşli silahlar, oklarını ve mızraklarını durduran zırhlar vardır. azteklerin bu hâlde ordulara karşı koyması imkânsızdır. ama cortes her ihtimale karşı, diğer etnik grupları, montezuma’ya karşı kışkırtır. kabileler birbirlerine düşer. üstüne üstlük ordular beraberlerinde çiçek hastalığını getirmiştir. üst üste çıkan salgınlar ve savaşlar yüzünden azteklerin sayısı iyice azalır ve tarihin en büyük imparatorluklarından biri de böylece düşer.