1969 yılında Psikoterapist Haim Ginott tarafından, danışanı bir çocuğun annesinden "başımda helikopter gibi dönüyor." şeklinde şikayeti üzerine literatüre kazandırılmış bir terim.
Yaşam koşulları, eğitim şartları, sınav sistemleri gibi konularda aşırılık kaygılı ve kontrolcü anne babalar için telaffuz edilir.
Etrafımızdaki helikopter anne babaları nasıl tanırız bir bakalım mı?
- Çocuklarına sürekli ödevlerini hatırlatır hatta bazen daha ileri gidip onlar yaparlar,
- hata yapmalarına müsade etmezler,
- çocuk sorunlarını çözemez çünkü anne baba ona çözülecek sorun bırakmamıştır,
- karnımız ağrıyor, boğazımız şiş gibi ifadeler kullanırlar; oysa bunları yaşayan çocuktur.
- parkta "anneee susadım" diye bağıran çocuğuna koşa koşa su yetiştirir.
- her ortamda çocuklarından bahseder, bahsetmeden duramazlar,
- rekabetçi oldukları için sürekli başarı odaklıdırlar. Bu tür insanlar yüzünden bir dönem "oks anneleri" söz öbekleri türemişti.
Bu tür aileler tüm iyi niyetleri ile çocuklarının başarısı için çalışsa da aslında şu mesajı veriyor: "Sen beceriksizsin, bu genç yaşında hayatını dengelemeyi bilmen mümkün değil, işte bu yüzden ben devrede olmak zorundayım".
Bu tip ailelerde "çocuğun varlığı" nerede ki? Birey olmayı öğrenememiş, zorluklarla başademeyen cismi var adı yok insanlar türetiyorlar. Bireyselleşmesini tehdit görüp kendilerine bağımlı hale getiriyorlar.
Yanlışı yapmayan çocuk doğruyu, eğriyi görmeyen çocuk düzgünü nasıl ayırt edecek?
İş hayatı ile ilgili ebeveyn tutumuna yönelik yapılan bir araştırmada; helikopter ebeveyn sahibi kişilerin iş yerinde karşılaştıkları durumlara uyum sağlamakta zorlandıkları, karşılaştıkları sorunların çözülmesinde kendileri yerine başkalarına
güvenme eğiliminde oldukları ortaya çıkmış.
Bana kalırsa bu tür anne babaların şu soruyu kendisine sık sık sorması gerekir: "çok başarılı bir çocuk mu, mutlu ve keyifli bir çocuk mu, istiyorum?"
yaygın türk tipi ebeveyndir. çok yazıldı çizildi ama manzara değişmediği için tekrar yazacağım:
havuzun içindeki çocuğu kaşıkla kovalayacak kadar aklını oynatmış analar bir bizde var lan. ya gavurun bebesi kendi kendine gitmiş, kardeşiyle kendisine birer tabak almış, oturmuş yiyorlar. ondan iki yaş büyük türk prensine anası kaşıkla yediriyor. ve elbette yediremiyor.
salıncakta, kaydırakta çocuğun en dibinde. daha kaymadan tutacak neredeyse. kenarda oturup izle? yok. oyun alanında anane dede de devreye girince çocuk kadar yetişkin var. "düşersin", "kirlendin"... diğer çocukları "sen çok bindin kalk" dite dürtecek kadar da arsız ebeveyn bu.
nedeni zihinsel tembellikleri aslında. kaşıkla kovalamak, 12 yaşında çocuğu donuna kadar giydirmek, ödevinin derdine onun yerine düşmek, her türlü sorumluluğunu üstüne almak işin kolayı. çocuğun o hatayı yapmasına izin vermek, aç kalınca alacağı zararın kontrolünü tartarak kendi seçimlerinin sonuçlarını gösterecek yöntemleri sıkılmadan, yılmadan, o psikolojik gerilimde gerilmeden, sevgini yitirmeden devam ettirmek zor.
ama yük almayı öğretmek ağır gelsin, al yükü üzerine. sonra sinire kes. sonra çocuk kendini kartanesi zannedip hayatta toslayınca "neden böyle oldu, eğitim sistemi bilmemne"
bakın sorduğunuzda "çocuk oldu olalı yapamıyorum", "artık çocuk var bizden geçti", "tüm zaman çocupa gidiyor hal kalmıyor" diyenler bu ebeveynlerdir. o kurban pozları da kendilerini değerli gösteriyor, tembelliklerine bahane oluyor ve hatta yüceltiyor çünkü.
yeni bir aile tipi. kimisi 70'lerde ortaya atılmıştır kimisi hayır 90'da çıktı bu kavram diyor, ben de bilmiyorum. ebeveynler çocuğun etrafında pervane olduğu için helikopter pervane denmiştir ve günümüzde çokça görülmektedir.
geçmişte helikopter ebeveyn durumu maddi durumu yüksek görece zengin ve eğitimli ailelerde görülmekteydi ve babadan çok anneden görülürdü. günümüzde ise maddi durum, ırk, etnisite, din fark etmeksizin her toplumda her yerde görülmektedir ve işin garip yanı artık babada helikopter durumu daha çok görülmeye başlanmıştır. sanırım ebeveynler kendi ailelerinin yapmış oldukları hataları yapmamak ve çocukla ilgilenmek adına çocukla daha da ilgili olmaya başlamış sonucunda da helikopter olmuşlar (patapatapatapata esprisi yapmak istemiyorum ama zor tutuyorum kendimi).
peki bu ebeveynler ne yapıyorlar da biz bunlara helikopter diyoruz? - çocuğa bir ödev verildi. ebeveyn direkt olarak ödev sanki kendisine verilmiş gibi çocuğun ödevini yapar. lakin burada şöyle bir durum var: teknoloji ve tasarım dersi diye bir ders var öncelikle allah onun belasını versin. bu derste 10 yaşındaki çocuğa mukavvadan köprü yapması isteniyor. haliyle 10 yaşındaki çocuk bunu yapamayacak ve ebeveyn yardım etmek zorundadır. bu durumda helikopter demek pek doğru olmaz. şu ödevi ebeveyn yapıyorsa işte orada bir sorun vardır.
- helikopter ebeveyn hayatı boyunca sürekli çocuğu denetler, gözetim altında tutar. şöyle söyleyeyim: helikopter ebeveyn durumunda çocuk ailesinin olduğu şehirde üni okur, orada iş bulur ve ailesinin yaşadığı binadan ev tutar yahut bir sokak ileriye taşınır ama her gün ailesinin evine gider (hiç sağlıklı bir davranış değil, çocuk tek başına bir zorluk yaşadığı anda yıkılıyor, kafayı yiyor, ne yapacağını bilmiyor.).
-aile çocuğun hayatına sürekli kendini dahil eder, bunu da: "derslerimiz nasıl?" "hocalarımızdan memnun musun?" gibi şirinlikler adı altında yapar. birkaç kişi ile görüştüm, şahıs 22 yaşında ailesi ona "bu sene mezun oluyor muyuz?" "iş bulabilecek miyiz?" "yüksek lisans düşünmüyor muyuz?" diye soru soruyor. kötü bir durum. bir de hocam pandemi döneminde birinci sınıfların vizelerini okuyup açıkladıktan sonra hocamı bir öğrencinin ailesi aramış ve "biz vizeden neden bu kadar düşük aldık?" diye soru sormuş. ya sen kimsin bırak çocuğun 18 yaşına geldi yeter ama.
-17 yaşında üni sınavına hazırlanan bir çocuğa bir akrabası ne okumak istiyorsun dediğinde ailesi "biz tıp okumak istiyoruz" demesi de helikopter ebeveyn durumudur. başka örnek vermeyeceğim, sıkıldım.
helikopter ebeveynde anne ve babalar "dünya çok zor, çocuğun zaten okul, sınav stresi var. bir de böyle ödevdir, günlük hayattır bu tarz küçük şeylerle uğraşmasınlar biz hallederiz" kafasında hareket ediyorlar ve bunu da normal görüyorlar. bir de kimileri kendilerinin olmak istediği kişi gibi çocuğu yetiştiriyorlar. örn: babanın hayali mühendis olmaktı ama öğretmen oldu bunun üstüne kendi çocuğuna sürekli mühendislik için baskı yapıyor, onu mühendisliğe götürmeye çalışıyor ve çocuk ise matematik gibi sayısal bir dersi beceremediğinde baba tarafından suçlanıyor (ne güzel örnek oldu ya asla yaşanmışlık falan değil sadece varsayım*). kısaca aileler çocuklarını kendi uzantısı olarak görüyor. 17-18 yaşında çocuklarda bile helikopter ebeveyn durumu görülüyor: "ileride çocuğum olursa şunu yaptıracağım, bu böyle olacak" diyerek şimdiden helikopter olmuşlar.
bir de teknoloji gelişti falan bazı ebeveynler ilkokullu çocuğa akıllı saat alıp her an konumunu izliyorlarmış. yok daha neler.
son olarak aramızda baya ebeveyn var. peki bu davranışları yapan ve itiraf edebilecek olan ebeveyn var mı?