hagia sophia: büyük bilgelik kilisesi. yüzyıllar boyunca dünyanın en geniş çaplı kubbesi unvanını taşımış bir mimarlık harikasıdır. günümüzde müzedir. giriş biletli. kişi başı 60 tl. yıllık ziyaretçi sayısı 2017'de 1.892.250 kişi. siz hesaplayın. camilere giriş ise bedava. kimse böyle bir gelirden vazgeçip de ayasofya'yı müze statüsünden çıkarıp ibadete açmaz. kaldı ki topkapı sarayı girişine bakan cephesinde yer alan ufak bir kapıdan girildiğinde namaza açık bir kısmı var. ibadete tamamen kapalı da değil.
ülkemizde arkeoloji başta olmak üzere sanat tarihi, müzeoloji gibi birçok sosyal bilim ve bunların ana-bilim dalları arasında taşınmaz kültür varlıklarının statüsü bir tartışma kaynağıdır. bunun başlıca sebebinin kanunlar ve ek düzenlemeler olduğunu düşünüyorum.
örnek vermek gerekirse Kuşadası-Efes civarına tatile çıkanların uğrak noktası olan efen antik kenti'ne yaptığımız bir ziyaret esnasında müze kartımın vizesinin geçmiş olması üzerine görevliyle aramda geçen bir diyalogta ören yerinin turizm bakanlığından özel bir şirket tarafından kiralanıp işletildiğini öğrendim. gerçekliğini araştırmamış olsam da bana söylenen 'devlet buradan zarar ediyor' cümlesi bana 'devletin zarar ettiği yerden kim kar elde edebilir' sorusunu sordurttu.
etraflıca düşünmek gerekirse devletin kendi bünyesinde bir süredir çalıştırdığı 'sözleşmeli kamu personeli' ile 'atanmış kamu personeli' arasındaki ciddi maaş farkı taşeron firmanın cebine kalırsa bu iş çözülür diye düşündüm.
bir de bu durumun sosyo-kültürel boyutu var ve sanırım tartışılması gereken asıl konu aya sofya vb.lerinin getirisinden ziyade budur.
aya sofya ilber ortaylı'nın da sıklıkla dile getirdiği gibi osmanlı devleti'nin 'kılıç hakkı' olarak tanımladığı ve türkiye'nin kültürel mirası içerisinde -hala cami olarak devam etmesi halinde- egemenlik, vasîlik anıştırması taşıyan bir yapıdır. ancak 'modern' kavramı tıpkı çağdaş avrupa devletlerinde olduğu gibi biz de yansıması mirasın 'üstünlük' belirten yönünü reddetmemizi gerektirir. öyle ki başta italya olmak üzere birçok ülkede -birçoğundaki tarihi eserin bizden fazla ve daha iyi korunmuş olduğunu da unutmadan söylemek gerekirse- kültürel mirası korumak aynı zamanda bir ülküyü miras edinmekten farklı bir anlam taşır.
burada doğru kararın ne olduğu ancak hükumet politikasına bağlıdır. fakat devlet politikası olarak kendimizi konumlandıracağımız nokta yalnızca aya sofya kararı ardından vatandaşın tepkisi olacaktır.
bir de bu işin halk boyutu vardır. uzun süredir aya sofya çevresinde ikamet eden, akşamları termos ve çayımla kitap okumak için önüne giden bir vatandaş olarak özellikle ramazan akşamları sultanahmet ve aya sofya camii arasında kurulan çadırların bu bölgede yarattığı çöp ve pisliği düşündükçe bu kararın pek de doğru olmadığını söylemem gerekir.
tekrar cami olsa ne olur olmasa ne olur. Sembolik önemi var ama ülkelerin siyaseti sembollerden ibaret değil ki. Sanki cami olunca türkiye yine viyana kapılarına dayanacak gibi bir hava yapılıyor, anlayamıyorum.
neden böyle bir olay olduğunun kökleri ise nova roma hadisesine kadar uzanır. tabii avrupa'dan hem dil hem de kültür olarak uzaklaşan doğu roma, hristiyan teolojisi konusunda islam'dan da etkilenmiş hafiften. böyle olunca da kopuş kaçınılmaz olmuş. mesela filioque mevzusu sebebiyle ortodoksların ve katoliklerin birleşmesi çok mümkün değil. zaten şu anki ortodoksluk ile bizans ortodoksluğu ya da daha geri tarihlerdeki ortodoksluk arasında fersah fersah fark var.
ama ortodoksların katolik kilisesi'nin çatısının altına girmesi ve bu olayın da ayasofya'da ilan edilmesi güzel olurdu diye düşünüyorum. yapının yaşı sebebiyle pek mümkün görünmüyor bu durum ama.
danıştayın hakkındaki kararı 15 gün içinde açıklayacağı eski ibadethane.
bugün yapılan görüşmede bilmem ne dernek başkanı selami karaman: ''Ayasofya Fatih Sultan Mehmet’in şahsi mülküdür. 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile mülkiyet hakkı görmezden gelindi. Bakanlar Kurulu kararının iptalini istiyoruz'' demiş. iş bankası'nda bulunan atatürk'ün şahsi hisselerine çökmeye çalışılan dönemde daha etkili argümanlar öne sürebilirdi. *
ayrıca bir ''kutsal'' sıfatıdır gidiyor. şu dönemde içi boşaltılan onlarca kavramdan biri bu. ki islamiyet'te kutsallık addedilen 3 ibadethane vardır; kâbe (mescid-i haram), mescid-i nebevi ve mescid-i aksa. bunlar dışındaki herhangi bir yapıya kutsallık addetmek abesle uğraşmaktan başka bir şey değil.
son olarak bu yapının camiye çevrilmesi halinde restorasyon yapılması gerekir. mevcut hükümetin bu konuda ne kadar başarılı (!) olduğunu ufak bir gugul aramasıyla rahatlıkla bulabiliriz. hatta ufak bir amme hizmeti yapayım, onedio bizim için güzel bir içerik hazırlamış.
bir "ilk kim" üzerinden iddialaşma var da, muhtemelen bir pagan tapınma arazisi/ yapısı üzerine inşa edilmiştir. hristiyanlar artistlenmesin toplarız putperestleri, şirkin dibine vururuz.
vuramayız tabi. eski camiye put diksek en fazla vuruluruz.
ayasofya camidir deniyor ya. aslında tam tersi. cami ayasofyadır. erken dönem camilerde kubbe yoktur çünkü. ayasofya tek başına bütün islam mimarisini etkilemiş, bütün kubbeler ayasofya ile yarışmak için yapılmıştır. bu açıdan bakıldığında kimin kimi fethettiği biraz meçhul.
ayasofya unesco'nun dünya kültürel miras listesinde olan bir yapı. türkiye 1980li yıllarda unesco'ya katılmış ve bir takım taahhütlerin altına imza atmış. bugün ayasofya'nın diyanete devri kararının açıklanmasından önce de unesco tarafından bu konuda bir bildiri yayınlamış. en.unesco.org/... unesco birleşmiş milletler çatısı altında, kültürel miras listesinde yer alan yapıları kendi koruması altına alan, restorasyonlar için fon sağlayan bir birim. ciddiye alınması gerekiyor. cami olarak ibadete açılması için ne gibi uygulamalar yapılacak bilmiyorum. galerilerdeki mozaikler, kubbe pandandiflerindeki melek figürleri çok uzun yıllar süren çalışmalar sonucunda ortaya çıkarılmıştı. esasında hiç birinin bir islam ibadethanesinde yeri yok. nasıl bir çözüm bulunacak bilemiyorum. umarım katliam olmaz. hiç iyimser değilim bu konuda. netice itibariyle namaz her yerde kılınır ama ayasofya yalnızca bir tane.
2 haftaya şimdiki dedikodusu kalmayacaktır. 2 aya cuma hariç diğer vakit namazlarında 2 elin parmağını geçmeyecek cemaati olacaktır. İnşallah istanbul ziyaretinde, ayasofyada, tarihini anlatan rehber bulabiliriz.
İbadete açılıp açılmaması değil de. En çok dokunan bunu şova dökmeleri ve gerçekten ibadete açılmasının bir sikime yaramayacak olması.
-Cumadan cumaya camiye gidenler -Kaçak yapılaşmayı korumak için sokak imajı yaratmak adına cami dikip kapısını açmayanlar -Her namaz sonrasında milletin dini duygularıyla oynayıp ceplerindeki kuruşa göz dikip camiye yardım dilenenler -Mantar gibi her yere cami dikenler -Camiye, imama, cemaate küsüp önünden geçmeyenler ve daha niceleri bugün ayasofya önünde Allah nidaları atarak bunu kutladı.
Ne kadar utansam, ezilip büzülsem de coğrafyamın kaderine sıçmak istedim bugün yine. Sokağındaki camileri doldurmayan insanlar ayasofya için götünü yırttı memleket meselesi yaptı. bunu ibadete açanlar ise "işte biz yaptık. bakın Avrupa karşı çıkıyordu ama biz boyun eğmedik" havasıyla yarın bir gün meydanlarda boy gösterecek. halbuki daha düne kadar kendisi diyordu "ya siz ilk önce sultanahmetcamii doldurun sonra ayasofya sloganları atın" diye. Atatürk düşmanları da nemalanmıştır tabi bundan "İslam lideri, ümmet efendisi reisimiz Atatürk'ün kanununu nasıl yok etti" diye.
Allah'ta diyordu zaten reis şu ayasofya'yı ibadete açsa da oraya gelenlere +10 fazla sevap yazsak diye.
Anasını gıdıkladığım memleketinde her şeyin içi boşatıldı, sıra zaten cemaati olmayan boş camilere gelmişti o da oldu.