garsonların ödenmemiş hesapların detaylarını, ödenmiş hesapların detaylarından daha çok akıllarında tutması sonucu bluma wulfovna zeigarnik tarafından ortaya atılmış, tanımı yapılan etki: ''yarım, tamamlanmamış, bir şekilde kesintiye uğramış eylemler, duygular en önce ve en net hatırlanır beyin tarafından''.
bunun sebebi, beynin sürekli taciz edilme halidir, noktası konulmamış aşklar, ilişkiler, anılar, başarısız sonuçlanmış girişimler meşguliyet sağlar. meşguliyet ise devamlı ilk olarak hatırlamayı. kişilik ile ağırlık noktası değişir, sonuç odaklı bir insansanız yakanızı bırakmaz iken, gidiş yolu daha mühim ise sizin için, büyük çaplı bir hatırlama söz konusu olamaz.
Bluma Zeigarnik isimli bir psikolog tarafından 1920 li yıllarda ortaya konulmuş bir psikoloji kavramıdır.
Detaya girmeden önce Zeigarnik ablanın 1921 yılında, 21 yaşındayken çekilmiş fotoğrafını verelim , bir de o dönemlerin almanyasından müzik koyalım fona, tam olsun.
Zeigarnik bir gün arkadaşları ile birlikte bir restorana gider. Güle oynaya yerler içerler. Kendileri ile ilgilenen garson, not almadığı halde tüm siparişleri eksiksiz getirmiş, hesabı alırken de hatasız olarak ne yediklerini sayabilmiştir. Bu durum Zeigarnik'in ilgisini çeker ama vakit darlığından olsa gerek, garson ile o gün detaylı görüşemez.
Daha sonra garsona listeleri nasıl aklında tutabildiğini sormak için restorana tekrar gider ancak garson Zeigarnik ablayı da, arkadaş çevresini de hatırlayamaz. Garson "Ablacım ben hesabı aldıktan sonra silerim ki kafadan" gibi bir açıklama yapar garson.
Zeigarnik bu durumu inceler, gözlemler yapar ve 1927 yılında konu ile ilgili bir makale yazar. (Bir rivayete göre de garson gözlemini yapan kişi kurt lewin isimli bir başka psikolog)
Bu etki ile ilgili bir çok deney yapılır. Örneğin, deneklere bulmaca verilir. Anagram bulmaca, yap boz gibi şeyler. Fakat bulmacaların tamamını çözecek vakit sona ermeden "tamamdır gençler, teşekkür ederiz. Buraya kadardı, deneyi sonlandırmaya karar verdik. Buyrun bu da ücretiniz, gidebilirsiniz" derler. Ya da anagram bulmacalarında "süre doldu" deyip yeni kelimeler verirler. Bir tanesi Zeigarnik gözlemini doğrular. Tamamlanmadan çözülen bulmacaların detayını insanlar %90 daha yüksek başarı ile hatırlar. Diğer gözlem ise, gerek olmamasına rağmen insanlar yarım kalan işleri tamamlamaya çalışır. Masada oturmaya devam edip, bulmacaları çözer öyle giderler.
Aslında zeigarnik etkisi, gestalt kuramı tarafından ortaya konmuş tamamlanma ilkesinin bir örneğidir.
Zeigarnik etkisi bir çok alanda ilgi görmüş, sanırım en bilineni ve en çok maruz kaldığımız yer televizyon dizileri. Her seferinde en meraklı yerinde bırakıp "to be continued..." deyip dizinin senaryosunu akılda tutmayı başarıyorlar.
Bir diğeri de kişisel gelişimciler. "Telefon numarası ezberleyecekseniz tamamını tek seferde aynı gün içerisinde ezberlemeyin, daha zor olur" diyenden, "ders çalışırken arada mola verin ve mola vermek için konuyu tamamlamayı beklemeyin" diyenlere, "yarım kalan işler insanda stres yapar, kontrol listesi hazırlayıp biten işlerin üzerini çizin, yapması kolay olan işlere öncelik verin ki listeden silin stresiniz azalsın" diyenlere kadar çeşit çeşit uygulaması var.
Bir de insan hayatındaki diğer gözlemler. Yarım kalan aşklar unutulmaz ama insanlar bir süre sonra evlilikten şikayet etmeye başlar. Ya da dilinize takılan bir şarkı onu başından sonuna dinlemeden aklınızdan çıkmaz. Kısa süren kaçamak tatillerin tadına doyum olmaz.
Bluzun sıyrılan yakasından görünen minicik dantel parçasından, rüzgarlı bir havada uçuşan eteğin altından görünen kısımdan, ellerini havaya kaldıran bir adamın ortaya çıkan göbek kasından, bulgeden bütünü hayal etmeyi sağlayan etki..