thomas young'un yaptığı ve bilim dünyasını çarpmış deneydir. deneyin birçok versiyonu denenmiştir. bunlardan biri de bilye, su dalgası ve elektronla yapılandır. basitçe açıklayayım ;
deney önce tek yarık ile yapılır, bilim adamları tek yarıktan karşıdaki bir levhaya bilye atışı yaparlar ve tek çizgi halinde bir iz oluşur levhada.
ve yine tek yarıktan su dalgası da yollarlar , yine dalganın en yoğun olduğu bölge daha kalın olmak üzere tek çizgi halinde bir iz oluşur.
daha sonra bilyeleri iki yarıktan fırlatmaya başlarlar, iki çizgi halinde iz bırakır.
su dalgalarını iki yarıktan geçirdiklerinde ise dalgaların iki yarıktan geçip birbirlerine çarptıklarını ve levhaya da yine dalgaların yoğun olduğu bolgede daha kalın olmak üzere bu sefer çoklu çizgiler şeklinde iz bıraktıklarını görürler. buraya kadar hiçbir sorun yoktur, bir enerji çeşidi olan su dalgası bir madde olan bilyeden farklı hareket etmiştir o kadar. daha sonra bilim adamları bunu elektron fırlatarak yapmayı denerler. madde parçacığı olan elektronun madde ile aynı davranışı sergilemesi beklenir ama sonuç beklenen gibi olmaz.
önce tek yarıktan elektronları atarlar, elektronlar aynı su dalgası ve bilyeler gibi tek çizgi halinde bir iz bırakırlar. daha sonra iki yarıktan fırlatmaya başlarlar ve elektronlar, bilyeler gibi değil su dalgaları gibi izler bırakırlar. bilim adamları elektronların yarıktan geçtikten sonra çarpışmış olabileceklerini ve bu yüzden o şekilde bir iz bıraktıklarını düşünerek bir de elektronları tek tek attıkları bir düzen kurarlar. ama sonuç değişmez, yine su dalgası gibi iz bırakır elektronlar. buraya kadar zaten garip, ama işin daha da garibi elektronun yarıktan geçerken nasıl bir yol izlediğini gözlemlemek için yarıklarıkların önüne bir gözlemci koyduklarında gerçekleşir. gözlemci yokken su dalgası gibi davranan elektron, gözlemciden sonra aynı bilyeler gibi bir iz bırakmıştır.
şöyle bir animasyon da var eğer görselle desteklemek isterseniz, ben de kaynak olarak bu videoyu kullandım ama hemen hemen aynı şeyleri duyacaksınız.
burada atlanan bir şey var. yarıklara konulan detektörler elektronların enerjilerinde değişime sebep olup parçacık gibi davranmaya itebilir. kamera ile gözler gibi salt, etkileşimsiz görsel bir gözlem olduğunu düşünmüyorum. yani beni gördüler siz kaçın gibi bir durum söz konusu değil. ama bu deneyin daha ilginç ve daha sarsıcı farklı yönleri var. şöyle:
iki yarıktan birisi kapatılıyor. elektron tek delikten parçacıkmışçasına geçiyor ve ekrana tam düşecekken kapalı yarık açılıyor. işte o an elektronun geçmişi değişiyor ve ekrana dalga yayılım şeklinde düşüyor. yani elektron zamanda yolculuk yapıyor. ama sorularım var:
birincisi: elektron açık yarıktan geçip ışık hızında ilerlerken kapalı yarığı ışık hızından daha hızlı bir şekilde açacak teknoloji var mıdır? vardır diyelim. ikincisi: elektron iki açık her hangi bir yarıktan geçtikten sonra ekrana düşene kadar geçen süre tespit edilebilmiş midir? üçüncüsü: peki bir yarığı kapatıp elektron geçtikten sonra hemen o yarığı açınca elektronun ekrana düşme süresi ayrıca ölçülmüş müdür? arada fark varsa elektronun geri gidip iki yarıktan da dalga halinde geçtiğini anlamış olurduk.
elektronlara bir bilinç yüklemek için henüz erken olduğunu düşünüyorum. ama madde bizim bildiğimiz gibi bir şey değil, her şey titreşim derseniz anlayışla karşılarım.