Toplumun malı olmuş, söyleyeni belli olmayan, öğüt veren kalıplaşmış söz öbeğidir.
► Genel Özellikleri ◄ - Söyleyeni belli değildir. - Öğüt verir, yol gösterir. - Cümle hâlindedir, yani yargı bildirir. - Sözcükleri veya sözcüklerinin yeri değiştirilemez.
türkçe'de en çok kullanılanlarından bazılarının evrim geçirerek galat-ı meşhur hâline geldiğini belirtmek gerekir.
"ana(ane) gibi yar, bağdat gibi diyar olmaz." ane, bağdat yakınlarında bir uçurumdur. dolayısıyla bu atasözünde kullanılan "yar" sözcüğü, sevilen veya sevgili anlamında değil, uçurum anlamında kullanılmıştır.
"su(s) küçüğün, söz büyüğün." "büyükler konuşur, küçükler dinler" anlamında bir atasözü. suyla söz arasında bir bağlantı kurmak zor olduğundan çocukluğumda itibaren "ne anlama geliyor lan bu." derdim. öğrenince rahatladım.
"kısa kes aydın havası(abası) olsun." aydın'a özgü bir hava var mı bilmiyorum ama, bulmacalarda çokça sorulan bir tür kalın kumaş olan "aba"nın kesilen bir şey olduğu yadsınamaz bir gerçek.
"güzel(e) bakmak sevaptır." yanlış bilinen hâliyle tacize meşru bir zemin kazandırabilen, doğru hâliyle insanlara iyi/olumlu yaklaşmanın sevap olduğunu anlatan bir atasözü.
"eşek hoşaftan(hoş lâftan) ne anlar." eşeğin hoşaftan anlamaması ileri derecede absürt bir durum. "güzel sözden anlayamayan eşektir." daha anlamlı oluyor hâliyle.
"su(ü) uyur, düşman uyumaz." h2o moleküllerinden oluşan yaşam kaynağımızın uyuması veya uyanması mümkün değil ama "sü"nün(asker) uyuyup düşmanın uyumaması mümkün.
"ateş olsa cürmü(cirmi) kadar yer yakar." cirm arapça hacim/boyut anlamına gelirken, cürüm ceza hukukunda suç, günlük dilde ise kusur, hata anlamına gelmektedir. atasözünün doğru hâli "tutmayın küçük enişteyi" anlamına gelmektedir.
bu tür değişimlerin bir bölümü fonetik nedenlerden veya kimi kelimenin yazılışından, bir diğer bölümü ise düz sapkınlıktan kaynaklanmaktadır. gerçekliği şüpheli "daldız b(d)aldan tatlıdır." gibi bir atasözünü "baldız baldan tatlıdır." olarak bozup, toplumun bir bölümünün sapkınlıkta sınır tanımayan bir kesimi olduğunu belirtmemiz gerek. kulzos düzeltme servisi bildirdi.
atalarımızın pek de sağlam ayakkabı olmadığını gösteren ve öğüt olarak dikkate alınmaması gereken sözler.
devletin malı deniz yemeyen domuz örneğinde olduğu gibi. aklıma geldikçe editler eklerim.