oyun kağıdı diye tabir ettiğimiz kartlarda bulunan kupa, karo, maça ve sinekten oluşan, destedeki kağıtların ilişkilerini belirtmeye yarayan dört sembolden biridir. şekil itibariyle üç yuvarlağın birbirine teğet çizilmişi veya 3 yapraklı yonca gibi çizilmiş halidir ve siyah renklidir.
sıklıkla hayvan olarak bilinen ama hemen hemen bütün alt türleri böcek olarak nitelendirilen canlı.
bunların göksinek(ler) adı verilen (calliphoridae) bi' alt ailesi var. elemanların yaşam evrelerini okudum biraz, içim kalktı. aynı iç bulantısını pire sorunuyla boğuşurken 2 yıl kadar önce hissetmiştim. biraz bahsedeyim.
"bok sineği" ya da "lağım sineği" olarak bildiğimiz (psychodidae) alt sinek türü de böcek olarak geçer ve hakkında okuyarak bilgilenmenize bile gerek kalmaksızın mide bulandırır, çünkü kanatlarındaki sadece boyuna olarak gelişmiş damarlarla bile hastalık taşıyabilecek alanlarda yaşar, ürer, beslenir. dışkı ve sidikle dolup taşmış alanlara bıraktıkları larvalar, ortamın nemine ve besin değerine uygun olarak normalden daha hızlı üreyebiliyor (anlattıklarımdan bağımsız, bok sinekleriyle ilgili minik bilgilerle dolu kaynağımsı ).
bu göksinekler ise, bok sinekleriyle karşılaştırdığınızda "beterin beteri varmış" demenize sebep olabilecek kadar garip bi' alt tür. genellikle leş ve kanla besleniyorlar, larvalarını özellikle canlı hayvanların açık yaralarının içine gömmeyi tercih ediyorlar (bazen kendileri de yaranın içine girip orada ölebiliyorlar). yara kabuk bağlamaya başlayınca, zaten kan dolaşımına da "merhaba" demiş oluyorlar. bu noktadan sonrası konak için her şeyin sonu gibi değil. konak olan canlı (çoğunlukla koyun, inek, fare ve hijyen açısından kötü durumdaki yerlerde tabii ki insan) yarayı kaşıdıkça kanatıyor ve bu larvalar için daha fazla besin ürettiğinin farkına varmıyor. yara pıhtılaşarak kapanmadıkça, bu larvaların kendilerini büyütmesi de daha hızlı oluyor.
dış görünüşleri sıklıkla karasinekle karıştırılıyor. devasa karasineklerin bazıları da bu elemanlar gibi görünüyor gerçi: kanatları genellikle vücudundan farklı renkle, vücudunun tamamı tüylerle kaplı ve gümüşi renkte, larva enjekte ettiği götü vücudundan tamamen farklı renkte olmasına rağmen, gene de metalik renkli bir göte sahip, hayatınızda gördüğünüz sinek gözlerinin tamamından daha büyük, dürbünümsü, çoğunlukla kan renginde, sizin çift zannettiğiniz ama binlerce mercekten oluşan iki büyük çanak şeklindeki gözler... karasineğin çirkinliği bunların yanında prenses ihtişamı gibi kalır.
çoğunlukla çürümeye yeni başlamış et, henüz açılmış yara üzerinde takıldıkları için kanla geçen hastalıkların bir bölümünden sadece göksinekleri sorumlu. dizanteri, şiddetli ishal (tavşanlarda kesin ölüm nedeniymiş), tüberküloz, salmonella benzeri bi' hastalık (belirtileri ve öldürücülüğü aynı düzeydeymiş) ve kangrene kadar götürebilecek organ kayıpları bunlardan bazıları. tek seferde yüzlerce yumurta bırakabilen erişkin ve sağlıklı göksinekleri üzerinde deneyler yapmışlar ve yaydıkları tehlikeyi minimuma indirmek için erkek olanlarını kısırlaştırmışlar. 1980'lerden bu yana hijyene minimum düzeyde de olsa dikkat edilen ülkelerde pek fazla göksineği vakası yaşanmıyormuş. inekler ve koyunların ölüm nedenlerinin birçoğunda ise, bu göksineklerinin parmağı olmaya devam ediyor.
not: göksineklerini "kurtsineği", "etsineği" ve "leşsineği" olarak da duymuş olabilirsiniz. bunların hepsi aynı elemanın adları.
kaynaklar:
- taksonomisi için şuradan yararlanabilirsiniz. daldan dala atlayıp bilgilenmek için alt aileleri kendiniz araştırabilirsiniz.
- mideniz kaldırmayabilir ama tam bir sinek ve larva hayranı birinin blogu bu . fransızca ama otomatik olarak ingilizceye çevirip okuyabilirsiniz. fotoğrafları pas geçin bence.
- göksineklerinin de içinde bulunduğu sineklerin genelindeki göz hassasiyeti için şu nu okuyabilirsiniz. ben pdf'i indirdim, siz yan sekmede açıp okuyabilirsiniz.
- chicago'yu tanıtan bir makaledeki göksinekleri bölümü şurada (sayfa 307, ikinci paragraf). chicago'nun hayvancılığına karşı tek başına sorun çıkartanın göksinekleri olduğundan bahsediyor.
- yukarıdaki sinek hayranı bloguna benzer bir site bu (link web archive linki, ona göre bakın). fotoğraflar gene korkunç ya ama içeriği güzel. tane tane "neden bunlardan nefret etmeliyiz?"in cevaplarını vermiş.
Türkçe telaffuzu ingilizcedeki yılan (snake) kelimesine benzeyen, türkçede kanatlı bir böcek türü olan kelime. yazarın hayatından gereksiz bir detay: özşefkat eksikliğinin dibini gördüğüm üniversite döneminde sinek küçüktür ama mide bulandırır düsturuyla sosyal mecralarda kullandığım nick name.