dünyada beluga olarak bilinen beyaz balina, katil balina gibi aslında yunus ailesindendir. beluga adı Rusçada beyaz anlamına gelen belukha kelimesinden türemiştir. bilimsel adı Delphinapterus leucas’tır. beyaz (leucas), yüzgeçsiz (-apterus) yunus (delphin-)" anlamına gelir. çıkardığı yüksek ve tiz sesli ıslıklar ve gıcırtılar yüzünden İngilizcede de sea canary, yani deniz kanaryası da denir. beluga da maalesef nesli tükenmekte olan canlılardan biridir.
boyları 5 metreye uzadığı ve ağırlıkları da 1.5 tonu bulabildiği için çoğu yunustan büyüktür. bir sırt yüzgeci yerine, aynı bölgede bir çıkıntısı vardır. bunun da buz altında yaşamın daha kolay olması için bir evrimsel gelişme olduğu söylenir. alın bombesi de diğer yunuslar ve balinaların aksine daha çıkık, yuvarlak ve yumuşaktır. belugaların omurları da diğer balinaların aksine birbirine kaynamamıştır. dolayasıyla kısmen de olsa başını yanlara ve yukarı aşağı oynatabilirler.
beluga aslında türkiye’de de çok iyi bilinen bir canlıdır. 1992 yılının ocak ayında sinop gerze’de balıkçılar tarafından bir beyaz balina görülmüş ve beslenerek gerze limanına getirilmiştir. yerel halkın beyaz balina aydın adını taktığı beluga’nın Sivastopol ukrayna’daki bir araştırma enstitüsünden kaçtığı anlaşılmıştır.
ayrıca geçtiğimiz günlerde rus donanması tarafından eğitildiği düşünülen bir beyaz balina, norveç’te ortaya çıktı. tasmasının üstünde “St. Petersburg Ekipmanı” yazıyordu. Norveç deniz araştırmaları enstitüsünden deniz memeleri uzmanı martin biuw, rusların soğuk savaş döneminden beri belugaları eski mayın ve füzeleri bulmak için ve eğittiğini ve kullandığını bildiklerini dile getirdi. şimdilik norveç’in konuk ettiği beluga için isim yarışmaları da başlatılmış. en popüler isimler arasında snow White, Ajan James beluga ve White russian varmış.
ve son bir not: aslında herman melville’in ünlü romanı moby dick’in balinası, beyaz balina ya da Namıdiğer beluga değil, beyaz renkli bir ispermeçet balinasıdır.
beyaz balina aydın sayesinde türkiye’nin de çok iyi bildiği deniz memeleri. aydın, 25 ocak 1992’de gerze sinop’ta ortaya çıkmış ve kısa bir sürede sadece türkiye’de değil, tüm dünyada tanınır hâle gelmişti.
aydın, gerze limanı yakınlarında balıkçılara yanaşmış, yiyecek istemiş ve gerze’den ayrılmayarak, kısa bir sürede yerli halkın sevgilisi haline gelmişti. o zamanlar aydın’ın rusya’daki bir akvaryumdan fırtına vurduğunda kaçtığı söylense de, kanadalı deniz memelisi uzmanı Pierre beland’a göre, hükümetten bazı yetkililerin onu arayıp, bir beluga’nın karadeniz’de yaşamasının normal olup olmadığını sormuştu. bunun üzerine türkiye’ye gelen beland, beluga’nın dişlerinin iyice tıraşlandığını ve getir götür numaralarını çok iyi bildiğini görmüştü. bu tür özellikler donanma tarafından eğitilen başka balinalar ve yunuslarda da görülüyordu.
daha sonra “aydın’ı ne yapalım” tartışmaları başlamıştı. bir kısım uzman, bering denizine götürme fikrini savunurken, başka bir grup da hayvanın fazlasıyla insan canlısı olduğunu ve doğada kendi başına hayatta kalamayacağını, hatta avcılar tarafından kolayca vurulabileceğini savunmuştu. en sonunda aydın’ın olduğu yerde bırakılmasında hemfikir olunmuştu. ancak dönemin hükümeti bu tavsiyeye uymayarak rus hükümetine aydın’ı tekrar yakalama ültimatomu vermişti. gerze halkı ve hatta Greenpeace bile bu kararı şiddetli bir şekilde protesto etse de, nisan ayının başında Ukrayna bayraklı bir araştırma gemisi aydın’ı bulmuş ve 45 dakika süren bir mücadelenin ardından, alıp götürmüştü. aydın’ın geri götürülmesini protesto eden halka, aydın’ın marsa adlı eşiyle daha mutlu olacağı söylenmiş ancak öyle bir balinanın olmadığı daha sonra ortaya çıkmıştı.
bir ay sonra associated press, aydın’ın olduğu yeri bulmuştu. Ukrayna’da bir akvaryumda, donanmadan başka bir beluga’yla birlikte gösteriler yapıyordu. ancak Sovyetler birliğinin dağılması üzerine ekonomi çok sıkıntılıydı ve akvaryum büyük zarardaydı. aydın’ı türkiye’de incelemeye gelen uzmanlardan emilio nessi aydın’ın serbest bırakılması için akvaryumla pazarlığa girişti. akvaryum, aydın için 60 bin dolar istemişti çünkü japonya’da belugaların gittiği fiyat buydu o yıllarda. pazarlıklar devam ederken kasım ayında bir fırtına daha vurmuş ve aydın bir kez daha kaçmıştı. akvaryum bu sefer aydın’la ilgili bilgi verebilecekler için 3,500 dolar ödül vaat etmişti. şubat 1993’te aydın bir kez daha gerze’ye döndü. çevre bakanlığı bu sefer, aydın’ın türk suları içinde yakalanmasını yasakladı. aydın 17 temmuz’a kadar günlerini onu besleyen turistler ve dalgıçlarla sinop’ta geçirdi ve en son bir festival sırasında görüldü. 1994 yılında Bulgaristan kıyılarında bir beluga görülse de, aydın olup olmadığı asla tespit edilemedi.