carl gustav jung’ın analitik psikoloji öğretisindeki kollektif bilinçaltı arketiplerinden biri. en çok söz ettiği arketiplerden de biri aynı zamanda.
persona, antik yunan’da tiyatro oyuncularının taktıkları maskenin adı olmakta birlikte analitik psikolojide bireyin, toplumun ve geleneklerin beklentilerine yanıt olarak taktığı mecazi maskedir. yani toplumsal rol kavramının karşılığıdır. başkalarına gösterilen yüzü, kişinin özellikle seçilmiş taraflarını açığa vururken diğer bir kısmını saklamasını, yapay bir kişiliği ifade eder.
değinilecek konuyla alakası bulunduğundan bahsedilmesi gereken “gölge” de jung psikolojisindeki bir başka arketip. gölge, kişinin hoşlanmadığı, bireysel bilinçaltında bastırdığı karanlık yönünü temsil eder. jung, uyumlu kişilerin bu yanlarıyla yüzleşerek iyi ve kötüyü kendi içlerinde bütünleştirdiklerini, uyum sağlayamayanlarınsa bir çeşit savunma mekanizması olarak bu karanlık yönlerini başkalarında gördüklerini savunur.
persona masallarda, mitlerde ve efsanelerde karşımıza çokça çıkmaktadır. sümer mitolojisindeki gökyüzünün, bereketin ve çoğalmanın tanrıçası inanna’nın yeraltı dünyasına inişinin hikayesi bu konuya örnek gösterilebilir. inanna yeraltı tanrıçası olan ve kendisinden pek de hoşlanmayan kız kardeşi ereşkigal’i ziyaret için yeraltı dünyasının kapısının bulunduğu dağa doğru yola çıkar. kapıya vardığında kapı bekçisi neti, ereşkigal’in de izniyle onu içeriye alır. ancak tüm ölümlüler gibi tanrıça inanna da çırılçıplak soyunacak ve yeraltının yedi kapısının her birinde mücevherlerinden ve kostümlerinden teker teker vazgeçecektir. böylece inanna çıplak halde ereşkigal’in olduğu yere varır fakat oracıkta kız kardeşi tarafından bir cesede dönüştülür. birkaç gün orada kalmasının sonunda bilge su tanrısı enki yardımına yetişir, inanna dirilip yeraltı dünyasını terkedebilecektir ama bunun için kendisinin yerine birini bu ölüler krallığına getirmek zorundadır. uygun kurbanı bulmak için çıktığı yolculukta yeraltı dünyasına inmeden önce arkasında bıraktığı kocasının onun yokluğundan istifade edercesine keyif içinde olduğunu görür öfkelenir ve kurbanı o olur, ölüler krallığına götürülür.
inanna yeraltı dünyasının yedi kapısından geçerken sadece değer verdiği şeylerden değil, tanrıça olmasını sağlayan her şeyden vazgeçmek zorundadır. burada söz konusu olan personadır. onunla kendimizi tanımladığımız, statümüz olan ama asıl bizi yansıtmayan dışsal roldür. inanna çırılçıplak, savunmasız kalmıştır ve yüzleşmesi gereken kendi gölge yanını ondan nefret eden kız kardeşi olarak deneyimlemektedir. ancak ona destek olanlar, yardımına koşanlar sayesinde tekrar hayata uyanır. eski kendisinden vazgeçmesiyle, gölge yanıyla yüzleşmesiyle yenilenir, iyileşir. ancak kendisi için değerli olan bir şeyi kurban etmek zorundadır.