fillerle kurulu ordusu ile roma ordusuna hezimetler yaşatmıştır. Ülkesinden destek beklemiştir daha doğrusu Hannibal'in artan prestiji Kartaca senatosunu korkuttu ve ona yeterli desteği göndermemişlerdir. 15 yıl kadar kuşattığı romayı fethedememiştir. Ülkesine çıkarma yapan Romalılar yüzünden ülkesine geri dönmek zorunda kalmış ve o savaşı kaybetmiştir. Kartaca Roma ile ağır bir antlaşma yapsa da Hannibal ekonomiyi düzeltmeyi bilmiştir, lakin roma baskısı yüzünden yönetimden alınıp kendi isteği ile sürgüne gitmiştir. Bitinya da askeri danışmanlık yapmış olup, Bursa şehrinin kurucusu olarak bilinmektedir. Bitinyalıların kendisini romaya teslim edeceğini öğrenince intihar eder.
Scipio onu şimdiye kadar yaşamış en büyük generallerden biri olarak kabul eder, Epirli Pyrrhus'u ikinci sıraya yerleştirir, kendisini de üçüncü olarak kabul eder Aynı sıralama Hannibal'a sorulduğunda o, Büyük İskender'in en büyük general olduğunu söyler. İkinci olarak Pyrrhus'u gösterir, kendisini de üçüncü sıraya koyar. Askeri tarihçi Theodore Ayrault Dodge Hannibal'ı "Stratejinin Babası" olarak nitelendirir ve en büyük düşmanı olan Roma'nın bile onu yine kendi taktikleriyle alt ettiğini belirtir.
atatürk de kendisinin büyük hayranıymış. hatta kurtuluş savaşındaki kimi taktikleri, atatürk'ün hannibal barca'nın taktiklerinden aldığı söylenir. ne derece doğrudur bilemem.
hannibal’i tanımak için öncelikle bulunduğu coğrafya olan kartaca ile ve roma ile kartaca’nın uzun yıllar sürecek olan kartaca savaşlarını bilmek gerekmektedir.
Bugün titus sınırları içinde kalan kartaca, eski bir fenike kolonisi olup mö. 6. yüzyıl sonlarından beri roma ile iyi ilişkiler içinde olan oligarşik yapıda bir kent devletiydi. romalılar, karacalılar punlar olarak adlandırıyorlardı. türkçe literatürde bazen pön olarak da geçmektedir.
kartacalıların zamanla büyüyüp güçlenerek, özellikle ticaret alanında akdeniz’de etkisini hissettirmeye başlaması roma’nın da dikkatinden kaçmıyordu. romalıların güney italya’da egemenlik kurma girişimleri, buralarda kolonileri bulunan kartacalıları rahatsız etmiş, her iki devletin siyasal ve ekonomik çıkarları da zedelendiği için karşı karşıya gelmeleri kaçınılmaz olmuştu.
korsanlıkla geçinen campanialı paralı askerlerden oluşan mamertinler messena’yı ele geçirip, yerleşmişti ve syrakusai tiranı ii. hieron ile savaş halindeydiler. marmertinler, savaş tanrısı mars’ın çocukları olarak bilinmektedir. mamertinler, hieron’a karşı koyabilmek için önce kartaca’dan sonra da roma’dan yardım istediler. aslında, messena dahil, güney italya ve sicilya’daki eski yunan koloni kentleri, kartaca’yı kendi ticari çıkarları için bir tehdit unsuru olarak görüyorlar ve roma’nın müdahalesine daha sıcak bakıyorlardı. nitekim, iki güç de çağrıya olumlu yanıt verdi. ancak romalılar mamertinlere yardım için messena’ya vardıklarında kartacalıların, müttefikleri syrakusailılarla birlikte kente gelmiş olduklarını ve sicilya’yı kontrol altına aldıklarını gördüler. böylece 23 yıl sürecek olan birinci kartaca savaşı mö. 264 yılında başlamış oldu.
mylae mö. 260 yılınca ve eknomos doğrudan kartaca’ya saldırmak için afrika’da karaya çıkmıştı. ancak mö. 255 yılında bagradas’da yapılan savaşta kartacalılar savaş fillerinin de katkısıyla romalıları yenilgiye uğratmıştır ve romalılar geri çekilmişlerdir. çıkan bir fırtına, geriye dönmeye çalışan roma gemilerine de ağır kayıplar verdirmiştir. böylece romalılar kuzey afrika’yı ele geçirme planlarını uzunca bir süre ertelediler. daha sonra romalılar, sicilya adasının en batı ucundaki lilybaeum açıklarındaki aegat adaları civarında kartacalıları mö. 241 yılında yenilgiye uğratarak onları anlaşmaya zorlamışlardır. yapılan antlaşmaya göre, kartaca, sicilya adası’ndan çekilmiş. romalı esirleri iade etmiş ve savaş tazminat önemeye mahkum olmuştur. böylece kartaca savaşlarının ilki roma’nın zaferiyle sonuçlanmıştır.
ancak kartaca yenilse de zaferin sonunda kendisinin olacağını düşünüyordu. nitekim hamilkar barka, damadı hasdrubal ve hamilkar’ın oğlu hannibal komutasında ispanya’da yeniden güçlenmeye başladı. hasdrubal, şahsi bir düşmanlık yüzünden mö. 221 yılında ispanya'da öldürülünce ordu bunun yerine henüz yirmi altı yaşında bulunan hannibal'i başkomutan seçti. çocukluğu birinci kartaca savaşının son senelerinin sıkıntıları içinde geçmiş olan hannibal, daha dokuz yaşındayken babası ile birlikte ispanya'ya gelmiş, burada bütün olayları beraber yaşayarak genç yaşta olgunlaşmıştır. kendisi babasının bütün yeteneklerine fazlasıyla sahipti.
birinci kartaca savaşı’nın son bulmasından yaklaşık 20 yıl sonra kartaca bu kez ispanya’nın doğu sahilinde bulunan roma’nın müttekifi saguntum kentini kendi yanında yer alması için zorladı, karşı koyunca da kenti kuşattı. bunun üzerine ikinci kartaca savaşı mö. 218 yılında başlamış oldu.
kartacalı ünlü komutan hannibal, büyük bir ordu ve savaş filleriyle ispanya’dan yola çıktı ve alpler’i aşarak kuzey italya’ya girdi. romalıların yenilgiye uğrattığı po ovası’ndaki keltlerin de desteğini aldı. hannibal, ticinus ve trebia ırmakları mevkiinde yapılan iki savaşta da romalıları yenilgiye uğratmış ve flaminius komutasındaki romalıları trasimenus mevkiinde pusuya düşürmüştür; pusuda flaminius da öldürülmüştür. bu felaket sonrası roma’da q. fabius maximus dictator seçilmiş ve hannibal’in ordusunu yıldırma politikasıyla zayıflatmaya çalışmıştır. mö. 216 yılında consüllüğe seçilen l. aemilius paullus ile m. terentius varro, büyük bir orduyla hannibal üzerine yürümüşler ve apulia’daki cannae mevkiinde yapılan savaşta hannibal karşısında hezimete uğramışlardır. hannibal, savaşı uyguladığı taktik ve askerlerinin tecrübesiyle kazandı. böylece ikinci kartaca savaşı kartacalıların zaferiyle sonuçlanmış oluyordu. ancak savaş bitmemişti. romalılar, kartacayı bizzat kartaca’ya giderek yok etmenin planlarını yapmaya başladı. mö. 210-205 yılları arasında kartacalıları ispanya’dan atan p. cornelius scipio’nun komutasındaki kartaca ordusunu da karşı yönden gelen roma ordusu karşılamaya gidiyordu. iki ordu kartaca yakınındaki zama mevkiinde karşılaştı; scipio, hannibal’i ağır bir yenilgiye uğrattı; hannibal mö. 202 yılında kaçtı bazı tarihçilere göre intihar etti.
savaş sonunda yapılan anlaşmaya göre kartaca, afrika dışında savaşamayacak, afrika’da ise ancak roma’nın izni ile savaşabilecekti. numidia devleti, kral massinissa’ya veriliyordu. kartaca savaşları sonunda roma, batı akdeniz egemenliğini ele geçirdi; artık geleneksel bir şehir devletinin sınırlarını aştı.
*yazar notu: yaptığın kolay değil ama roma karşısında öyle sağlam duramazsın işte delikanlı. o işler kartaca'nın köyünden kalkıp gelmekle olmuyor. yaşasın roma halkı! spqr!
kaynak: oğuz tekin, eski yunan ve roma tarihine giriş halil demircioğlu, roma tarihi-cumhuriyet
