tdk'ye göre ilk anlamı "anlatma, oluş, deyiş veya yapış biçimi, tarz" olan sözcük. ne sadece sanatçıyla ilgilidir ne de sadece güzel bir şeyi anlatmayla.
bir kişinin konuşma, anlatma ya da açıklama biçimidir genel olarak. bunun illa ki sözlü olması gerekmez. bir köşe yazısında ya da bir öyküde de üsluptan bahsedilebilir, sokaktaki kavga öncesi son sözlerde de. önemli olanın, anlatmak istenileni karşı tarafa en uygun yolla aktarmak olduğu noktada, içerikten kat kat değerlidir. aslında içerik, üslubun aktarabildiği kadardır.
çok fularlı bir giriş oldu ama madem başlık üslup, biraz şatafatlı başlayayım istedim. yazı dilindeki üslubun değerlendirildiği ortamlarda, sohbet bir süreden sonra kişilerin dil bilgilerine bağlanıyor. -de'yi, -da'yı ayıramayan, "görmesemde beni sevdiyini biliyom" cümlesinde hiçbir yanlış bulamayan insanların sözlü anlatımları bu kadar bilinçsiz ve bilgisiz olmayabiliyor. ama sözlü anlatımı berbat olanların yazı dilindeki üslupları da kötü oluyor bence. hele ki "ergenlik ateşi" diye bir şey var ki; odin bunu gençlerin üzerinde uzun süre tutmasın.
türkiye'de üslup çoğu yerde "lehçe bu yaae" diyerek önemsenmiyor. "ne konuşuyon la", "geliver gari", "ne baktın gardaş" gibi örneklerin üslupla değil, yetişilen yöreyle alakası var. yakın olduğu birisine karşı yöresel dili kullanan kişi, iş hayatında "burada ne demek istediniz?", "gelmeni sabırsızlıkla bekliyorum", "bana neden öyle bakıyorsun?" gibi cümleler kurabiliyor. yani üslubun kullanım alanlarını da ayırmak gerektiğini düşünüyorum.
küfür etmediğiniz, karşınızdakini kırmama amacıyla kurduğunuz cümleler bol; -varsa- ergenlik ateşiniz cılız; kullandığınız dil kibar; iyi niyetiniz baki ve hepsinden önemlisi de, üslubunuz yapıcı olsun.
hayatta kaybetmeye mahkum insanların davranış tarzıdır, üsluba takılıp gerçekleri görememek. aynen böyle bozmadan devam ederlerse, tatlı dilli dolandırıcıların, manipülasyon ustalarının elinde oyuncak olacaklarını, "hep iyi niyetimden kaybettim" diye ağlaşacaklarını kendilerine garanti ederim. siyasetten özel hayata ve iş hayatına kadar, ağzı iyi laf yapan yalancıların, o kadar tatlı dilli olamayan doğrucu davutları ezip geçtiğini görmekten çok sıkıldım. yıllardır düşünür düşünür anlayamam, bir olgunun/gerçeğin ifade ediliş tarzı, o olgunun/gerçeğin kendisinden nasıl daha önemli olabilir?
bu soruya verdiğim cevap maalesef çok acı: insanlar duygularıyla karar veren canlılardır, önemli olan onlara nasıl hissettirdiğinizdir. nasıl hissettiklerini aşıp da gerçeğe bakmayı bir türlü beceremezler. tek istedikleri pohpohlanmak ve süslü sözlerdir.
bu saçma isteğin temeline ineyim dediğim anda ise toplumun geneline yayılmış sağlıksız ilişkiler yumağına ulaşıyorum. ailelerinden doğru sevgi görmeden, ya tamamen ihmal edilerek ya da aşırı onaylanarak yetiştirilmiş bireylerin korkunç bir pohpohlanma ihtiyaçları var. saçma sapan bir duygusal açlık içindeler. bunu idrak edip de aşamadıkları anda ise manipülasyona tamamen açıklar. siyasal islamı başımıza dolayan bile bu bence. süslü güzel sözler duyma ihtiyacı. gerçeği öyle güçlü, öyle inanarak reddediyorlar ki insan bazen kendinden şüphe ediyor.
benim babamın bir özelliği var, pusulanın kuzeyi göstermesi gibi sürekli doğruyu söyler, doğruyu gösterir. benim amcamın da bir özelliği var, yamuğun tekidir; ama ağzı çok iyi laf yapar. babam, amcamın sikip bıraktığı onlarca kadını önceden uyarmış ama dinletememiştir. aynı şekilde amcamın borç istediği kişileri de uyarmış; ama maalesef yine dinletememiştir. bu insanların amcam tarafından türlü çeşitli suistimale uğradıktan sonra babama gelip "abi sen ne haklıymışsın" diye ağlamaları da son pişmanlıkları da fayda vermemiştir. çünkü benim babamın çok kaba bir dürüstlüğü vardır. gerçeği asla eğip bükmez, süslemez, makyajlamaz. çünkü üsluba takılıp esasa gelemeyen insanlar işlerine gelmeyen gerçeği görmektense, işlerine gelen yalanı seçmişlerdir. üzülmüyorum, müstahak diyorum. bazı insanlar zor yoldan öğrenirler hayatta, yapacak bir şey yok.
ha kaba dürüstlere de üsluplarını daha anlaşılır ve yumuşak hale getirmelerini önerebilirim elbette, neden olmasın? ama usulün/üslubun, esastan/gerçekten daha önemli olabileceğini asla kabul etmem. ne kadar çirkin ifade edilirse edilsin gerçek gerçektir; ne kadar süslenirse süslensin yalan yalandır. hangisine önem vereceğini seçmek de her yetişkinin kendi sorumluluğudur.