Dersim olaylarında ailesiyle bilecik'e sürülen şair. Mülkiyeli olan sanatçı tomris uyar ile birlikte "papirüs" dergisini çıkarmıştır. Şiirlerinde farklı imaj ve metaforlar yaratır. "üvercinka" sözcüğü ve aynı zamanda şiiri onun şiirini anlamak bakımından önemlidir.
eğer şiirin tanrısı varsa benim için cemal süreya'dır.
tanrı'm sen cemal süreya'yı çocukluk günlerinde mi yarattın ? bir sevgiliye söylenebilecek en özel sözlerin ayrıca ayrılık acısının hissiyatını enfes şekilde dillerinden türk şair.
Soyadındaki "y" lerden birini kaybettiği kesindir de nasıl kaybettiği net değildir.
En hoşuma giden ve en detaylı anlatılan rivayet iddiada kaybettiğidir.
Rivayete göre Cemal Sürey(y)a ve sezai karakoç iki yakın arkadaş. Aynı kızdan hoşlanıyorlar, aynı kız için şiir yazıyorlar. sonrasında iş rekabete dönüşüyor ve iddiaya girişiyorlar. Kızı kim tavlarsa iddiayı o kazanacak. Kaybeden adından bir harf atacak.
Cemal Sürey(y)a kazanırsa ;Sezai Karakoç'un soyadı 'Karkoç' olacak.
Sezai Karakoç Kazanırsa ; Cemal Süreyya'nın soyadı 'Süreya' olacak.
Bu arada kızın adında da herkese yetecek kadar fazlalık harf var; "Muazzez Akkaya"
Sonrasında Muazzez Hanım iddia sonucu tavlandığı gerçeğini öğrenir ve üzüntüsünden okulu bile bırakıp gider.
çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanan şiir ya da yazılarında farklı takma adlar kullanmıştır. bunlardan bazıları: dr. suat hüseyin, ali fakir, hüseyin karayazı, adil fırat, suna gün, hüseyin karayazı...
ilk şiiri "şarkısı beyaz"ın 1953'te yayımlanması ile tanınır. sonrasında şiirlerini kitaplaştıran şair ilk şiir kitabına "üvercinka" adını verir. bu eser 1959'da yeditepe şiir armağanı'nı kazanır.
şiirlerinde mizah, humor ve ironiye sıkça yer veren şairin en çok işlediği konular aşk, cinsellik, yalnızlık ve umutsuzluktur.
şiiri anayasaya aykırı gören cemal süreya kendi şiiri için "...kendi kendimi hiçlemeyi bilişim." der. kendi kendini hiçlemeyi bilen şair... başarabildi mi bilinmez.
cemal süreya (cemalettin seber; 1931, erzincan - 9 ocak 1990, istanbul) 1954'te ankara üniversitesi siyasal bilgiler fakültesi maliye ve iktisat bölümü'nü bitirdi. maliye bakanlığı'nda müfettiş yardımcılığı ve müfettişlik görevlerinde bulundu; 1965'te ayrıldığı müfettişlik görevine 1971'de yeniden döndü; 1982'de müşavir maliye müfettişliğinden emekli oldu. ağustos 1960'ta başladığı ve yalnızca dört sayı çıkarabildiği papirüs dergisini, haziran 1966-mayıs 1970 arası 47, 1980-81 arası iki sayı daha çıkardı. 1978'de kültür bakanlığı'nda kültür yayınları danışma kurulu üyesi olarak da görev yapan cemal süreya, emekli olduktan sonra, yayınevlerinde danışman ve ansiklopedilerde redaktör olarak çalıştı. birçok dergide yazıları ve şiirleri yayımlandı; ayrıca oluşum, türkiye yazıları, maliye yazıları dergileri ile saçak dergisinin kültür-sanat bölümünü bir süre yönetti. politika, aydınlık, yeni ulus ve yazko somut gazeteleri ile 2000'e doğru dergisinde köşe yazıları yazdı.
ikinci yeni hareketinin önde gelen şair ve kuramcılarından sayılan cemal süreya'nın ilk şiiri "şarkısı-beyaz", ocak 1953'te mülkiye dergisinde yayımlanmıştı. ölümünden sonra adına bir şiir ödülü kondu. feyza perinçek ve nursel duruel, şair üzerine bir biyografik inceleme hazırladılar: cemal süreya / şairin hayatı şiire dahil (1995). 1997'de de cemal süreya arşivi yayımlandı.
kitapları:
şiir:
- üvercinka (1958; yeditepe şiir armağanı)
- göçebe (1965; 1966 tdk şiir ödülü)
- beni öp sonra doğur beni (1973)
- sevda sözleri (uçurumda açan ile birlikte toplu şiirleri: 1984)
- sıcak nal ve güz bitiği (1988; behçet necatigil şiir ödülü)
- sevda sözleri (bütün şiirleri: 1990, ö.s; yky 1995).
düzyazı:
- aydınlık yazıları / paçal ([)
- oluşum'da cemal süreya (1992)
- papirüs'ten başyazılar (1992)
- güvercin curnatası (cemal süreya ile konuşmalar: haz. nursel duruel, yky 1997; genişletilmiş basımı: yky,2002
deneme:
- şapkam dolu çiçekle (1976)
- günübirlik (1992)
- 99 yüz (1991; yky 2004)
- 999. gün / üstü kalsın (1991)
- folklor şiire düşman (1992)
- uzat saçlarını frigya (günübirlik'in yeni basımı) (1992)
- günler (999. gün'ün genişletilmiş basımı: yky (1992)
- toplu yazılar 1: şapkan dolu çiçekle ve şiir üzerine yazılar yky (2000)
- toplu yazılar 2: günübirlik'ler. (yky 2000)
mektup:
- onüç günün mektupları (1990, ö.s; yky 1998)
antoloji ve çevirileri:
cemal süreya iki antoloji (mülkiyeli şairler ve 100 aşk şiiri) hazırladı; simone de beauvoir'dan sade'ı yakmalı mı? (1966; yky 1997), gustave flaubert'den gönül ki yetişmekte (duygusal eğitim) ve antoine de saint-exupéry'den küçük prens (tomris uyar'la birlikte) başta olmak üzere, pek çok çeviri yaptı. çeviri şiirleri (yürek ki paramparça, haz. eray canberk, yky 1995) ve çocukça dergisi için yazdığı yazılar (aritmetik iyi kuşlar pekiyi, haz. necati güngör, 1993; yky 1996) derlendi.
******
cemal süreya'nın soyadından attığı "y" hakkında kesin ve net bilgi yoktur. bu konuda en çok bilinen üç söylenti vardır, söylentilerden biri cemal süreya'nın üvercinka ile bahse girdiğini söyler. ikinci söylenti bahis konusunun muazzez adında bir genç kız olduğu yönündedir. sezai karakoç ve cemal süreya üniversitede aynı kıza yani muazzez'e aşık olurlar ve aralarında muazzez'i hangisinin elde edeceğine dair bahse girerler. cemal süreya bahsi kaybeder.
diğer bir söylenen, cemal süreya'nın üvey kızı gonca uslu, cemal süreya'nın bir arkadaşıyla bir telefon numarası ile ilgili bahse girdiğini ve bahsi kaybettiğini söylemiştir.
belki de soyadındaki "y" harfi ile ilgili gerçek hikayeyi sadece cemal süreya biliyordu. ya da bu üç söylentiden biri doğru. bilemiyoruz.
******
tomris uyar, evlilik anlamında eşi olmamıştır cemal süreya'nın. tomris uyar'ın ülkü tamer'le evliliğinden olan kızı küçük yaşta boğularak ölmüştür. tomris uyar ve cemal süreya tanıştıklarında ve aşık olduklarında ikisi de evlidir ve ikisi de birbirleri için eşlerinden boşanırlar. birliktelikleri üç yıl sürer ve ikisi de yazar olmasına rağmen ikisi de bu birlikteliği kendisine saklar. cemal süreya'yla birlikteyken tomris uyar'ın turgut uyar'la olan birlikteliği başlar ve tomris uyar'la cemal süreya ayrılır. tomris uyar ve turgut uyar evlenir ve uzun süren bir birliktelikleri olur. edip cansever de tomris uyar'a hayrandır. türkiye'nin dört önemli şairi tomris uyar'ın hayatından böyle geçer ve bu şairler tarafından onun için önemli şiirler yazılır.
yani tomris uyar ve cemal süreya aşkı, üç yıl sürmüştür. tomris uyar, turgut uyar'ın eşidir.
galiba kadınlar tarafından daha fazla sevilen ve erkekler tarafından "adam mı lan bu" cümlelerine maruz kalan ikinci yeni şairi.erkeklerin haklı olduğu konular var tabiki biraz açıklamak gerekirse çoğu kişi bilir heralde evli ve karısının hasta olduğunu bir de çocuğunun olduğunu.mektuplarını okumuştum cemal süreyanın orada çok güzel anlatıyordu aslında hastanedeki eşine yazıyordu günlük ne yaptığını sonra birden tomris geldi hayatına.
bir erkeğin aynı anda iki kadını sevmesini belki zorlarsak anlayabilirim ama eşi hastayken çocuğu varken tomrisle görüşmek hatta ona aşık olup şiirler yazmak benim açımdan kabul edilebilir değildir.
ister dar kafalı diyin ister adamın başarısını şiirlerini kıskanıyo diyin ama benim değerlerime göre cemal süreyanın bi değeri olamaz.
“O sırada yirmi beş yaşında olan necati cumalı’nın şiirini ben on altı yaşımda ders kitabında okudum. yani o kuşak yirmi beş yaşında ders kitabına girebiliyordu. ben bugün elli sekiz yaşındayım, orta öğrenim ders kitaplarında yokum.” (Necati Güngör ile yaptığı nir söyleşiden)
Sevmeyi, sevilmeyi, duyguları ve yaşanmışlıkları en güzel anlatan şair.
Şiirlerinde kelime oyunları çoktur ancak öyle süslü kelimeler bulamazsınız. Şiirlerini sıradan diyebileceğimiz kelimeler ile o kadar güzel bir şekilde anlatır ki sanırsınız kelimeler ahenk ile dans ediyor.
Birde sanırsam, en güzel aşık olan şairlerden herhalde. Şairlerin birçoğu böyledir tabi ama bu adam başka. Nasıl büyük bir yüreği varsa artık...
ece ayhan'ın hemen hemen her kitabında övgüyle bahsettiği büyük şair. ve aynı ece ayhan'ın bir kitabında cemal süreya'ya dair bi anektodu da şöyledir "karikatüre bakarak masturbasyon yapması"ndan bahseder.
çok az kişi bilir ama kendisi ülkesi için cesaretle ölmeyi göze alan büyük bir vatan şairidir.
cemal süreya, yeni yaprak dergisinin kasım 1989 sayısında öykücü muzaffer buyrukçu'yu da kışkırtarak dönemin "reis-i cumhur"u turgut özal'a şiirli bir öneride bulunur. şiir şöyledir:
''ülkemizi sizden, sizi de kendi özel sıkıntılarınızdan kurtarmak için arkadaşım muzaffer buyrukçu'yla bir önerimiz var: intihar etmelisiniz! ben ve buyrukçu bu konuda dostça omuz veriyoruz size. gelin, halkın önünde, üçümüz birlikte intihar edelim. yer: kadıköy eski iskelesinin önü, günü ve saatini siz saptayın. ülkemiz sizden kurtulsun, biz de işe yaramış olalım.''
çok değil ben de on fava aynı fedakarlığı göstereceğim.
"dışarıya yağmur, yüreğime hasret, fikrime sen, nasıl yağıyorsunuz üçünüz birden bi bilsem" dizeleriyle beyinde şimşeklerin çakmasına sebep olan şair. geç tanıdık kendisini, ne büyük kayıpmış.