Asıl adı Ebu Reyhan Muhammed olan, 10. Ve 11. Yüzyıllarda yaşayan Fars bilim adamı. Avrupa’da albaroni ya da Aliboron isimleri ile tanınır. Dünya tarihinde ise genel adıyla el üstad olarak anılmıştır.
Geometri, Matematik, Coğrafya, Tarih, astroloji, tıp gibi alanlarda çalışma yapmış ve yaptığı çalışmaların birçoğu dünyada ilk niteliğinde olmuştur.
Birden fazla devlette çalışmış, bir Türk devleti olan gazneliler döneminde Gazne hakan’ı sultan gazneli mahmut kendisi için “Sarayımın en değerli hazinesi” olarak bahsetmiştir. Gazneliler devletinde elçilik görevini de üstlenmiş, Gazneli mahmut’un Hindistan seferlerinin 4’üne bizzat askeri danışman olarak katılmıştır. Mahmut öldükten sonra oğlu gazneli mesut’un Hindistan’a yaptığı seferlerin birçoğuna, Biruni fikirleriyle öncülük etmiştir.
newton’dan önce yer çekiminin varlığını öne süren ve bunu eserlerinde dile getiren ilk bilim adamı olmuş ancak kanıtlayamadan ölmüştür. Dünyanın çapını hesaplayan ve bunu bugünkü değer ile neredeyse aynı tahmin eden ilk kişidir.
Kimi kaynaklarda ilk eserini 17 yaşında tamamladığı söylenmekte, 180’den fazla eser oluşturduğu ve bunları matematik, tıp, geometri, astroloji gibi dallara ayırarak kitaplaştırdığı bilinmektedir. Eserlerinin günümüze sağlam şekilde ulaşan adedi 27’dir. Eserleri onlarca dile çevrilmiş ve okutulmuştur. Neredeyse tüm eserlerinde, yazdıklarını sıradan insanlar için değil, bilgin ya da bilim adamları için yazdığını dile getirmiştir.
Trigonometrik çalışmalar yapmış ve yarı çap teriminin bir birim olarak kabul edilmesini sağlamıştır. sinüs ve kosinüs gibi fonksiyonlara ek olarak sekant, kosekant ve kotanjant fonksiyonlarını bulmuş ve ilave etmiştir.
Ay hareketlerini incelemiş ve bunu çizelgeler halinde kağıda dökmüş, bununla kalmayıp çeşitli hesaplamalar ile ay hareketlerini sistematik ve doğru hesaplamalar ile günümüze bırakmıştır.
*
Şehirlerin boylamlarını hesaplamış, güneşin hareketlerinden mevsimlerin başlangıç zamanlarını bulmuş ve güneşin yüksekliği hakkında çalışmalar yapmış; bu sayede jeodezi biliminin kurucusu olarak kabul edilmiştir.