şunlarla birlikte okunduğunda daha anlamlı olacak 1925 tarihli düzenleme: 1922 saltanatın kaldırılması 1924 halifeliğin kaldırılması 1924 öğretim birliğinin sağlanması 1924 medreselerin kapatılması 1925 tekke ve zaviyelerin kapatılması 1937 laikliğin anayasaya kabulü
ana fikri yaymak için şu paragraf açıklayıcı olabilir:
"şapka, medeni kanun v.s. bunlar ilan edilen yeni türk rejiminin gerekimleridir. şapka giymek ne demek? bütün ilerlemelerin başında bu mu gelir? evet ve bunda hiç şüphe edilmemelidir. gerçi fes giymek bir mesele değildir. fakat mesele fese bir kutsallık veren onu çıkarıp atmayı, mukaddesata hakaret sayan zihniyettedir. şapka giymek, işte böyle sakat bir zihniyeti yerlere, çamurlara çalmak için gerekliydi ve gereklidir. şapka giymekle, ilerlemelere mani' olan bu kara engel söküldü, yıkıldı, yerin dibine geçirildi. büyük yürüyüş yollan açıldı" mahmut esat bozkurt - atatürk ihtilali
tekrar: "...mesele fese bir kutsallık veren onu çıkarıp atmayı, mukaddesata hakaret sayan zihniyettedir"
--
efendiler, türkiye cumhuriyeti'ni te'sis eden türk halkı medenidir. tarihte medenidir, hakikatte medenidir. fakat medeniyim diyen türkiye cumhuriyeti halkı; fikriyle, zihniyetiyle medeni olduğunu isbat ve izhar etmek mecburiyetindedir. ve, hasıl medeniyim diyen, türkiye'nin, hakikaten medeni olan halkı başından aşağıya vaz'ı haricisiyle dahi medeni ve mütekamil insanlar olduğunu fiilen göstermeye mecburdurlar. bu son sözlerimi vazıh ifade etmeliyim ki, bütün memleket ve cihan ne demek istediğimi suhuletle anlasın. bu izahatımı hey'et-i alinize, hey'et-i umumiyeye bir sualle tevcih etmek istiyorum, soruyorum: "bizim kıyafetimiz milli midir? (hayır sadaları). "bizim kıyafetimiz medeiî ve beynelmilel midir? (hayır, hayır sadaları). size iştirak ediyorum. tabirimi ma'zûr görünüz. altı kaval üstü şişhane diye ifade olunabilecek bir kıyafet, ne millidir ve ne de beynelmileldir. o halde kifayetsiz bir millet olur mu arkadaşlar? böyle tavsif olunmaya razı mısınız arkadaşlar? (hayır hayır kat'iyyen sesleri). çok kıymetli bir cevheri çamurla sıvayarak enzar-ı aleme göstermekte ma'na var mıdır? ve bu çamurun içinde cevher gizlidir, fakat anlayamıyorsunuz demek musip midir? cevheri gösterebilmek için çamuru atmak elzemdir; tabiidir... arkadaşlar, turan kıyafetini araştrıp ihya' eylemeye mahal yoktur. medeni ve beynelmilel kıyafet bizim için çok cevherli, milletimiz için layık bir kıyafettir. onu iktisa' edeceğiz. ayakta iskarpin veya fotin, bacakta pantolon, yelek, gömlek, kıravat, yakalık, caket ve bittab' bunlann mütemmimi olmak üzere başta siperi şemsli serpuş, bunu açık söylemek isterim. bu serpuşun ismine şapka denir. redingot gibi, bonjur, smokin gibi, işte şapkanız! buna caiz değil, diyenler vardır. onlara diyeyim ki, çok gafilsiniz ve çok cahilsiniz ve onlara sormak isterim: yunan serpuşu olan fesi giymek câiz olur da şapkayı giymek neden olmaz ve yine onlara, bütün millete hatırlatmak isterim ki, bizans papazlarının ve yahudi hahamlarının kisve-i mahsusası olan cübbeyi ne vakit, ne için ve nasıl giydiler? şapka nutku , gazi mustafa kemal - 25 ağustos 1925