hristiyanlıkta olanını çoğu insanın yenilenme olduğunu zannettiği olay.
esasında martin luther ve diğer reformistlerin yaptığı hristiyanlığı tekrar havariler dönemindeki biçimine indirgemekti ki reformist kiliselerin bunu başardığını görürüz. tabii sonra abd her olayda olduğu gibi reformist kilise olayında da meseleyi ters tarafından anlayınca ortaya yeni dinler çıkmıştır ki bu durum reformist kilise = yeni bir düzen getiren kilise şeklinde bir algı yaratmıştır.
mesela yaşar nuri öztürk gibi okumuş bir adam bile reform kelimesini yanlış anlayıp "ben reforma karşıyım, benim istediğim islam'ın özüne dönmek" gibi saçma sapan, anlatım bozukluğuyla dolu bir cümle kurmuştur.
rönesans'tan sonra gelen ikinci aydınlanma hamlesi. marthin luther'in wittenberg kilisesi'nin duvarına astığı 95 maddelik bir bildiriyle başlamıştır.
bildiride tanrı ve insanın arasına hiç kimsenin giremeyeceği, kilisenin günah çıkarma/endülijans yetkilerinin bulunmadığı ve bunun için para alamayacağı gibi önemli maddeler yer almaktadır.
papa, luther'i aforoz etmiş ama luther de aforoz bildirisini yırtıp atmıştır. papa da luther'in öldürülmesini emretmiştir. çeşitli alman şövalyeler, luther'i şatolarında saklamıştır.
uzun süren kargaşalardan ve savaşlardan sonra protestanlık mezhebinin varlığı tanınmış, kilisenin mallarına ve yetkilerine el konulmuş ve skolastik düşünce/eğitim yıkılmıştır. bu da aydınlanmanın ve akıl çağının başlamasına yol açmıştır.