Ateşli silahların henüz çok gelişip yaygınlaşmadığı 13. yüzyıla kadar ciddi önemi olan yapılardır. Alınması çok zor, yamaç veya sarp alanlarda kurulu yahut güçlü savunmalı olan, saldırana büyük kayıplar verdirebilecek kaleler için kullanılan bir yapıdır. Uzunca bir kuleden ibarettir. İlgili kalelerin çevrelerine, yol ağızlarına veya kaleye ulaşım sağlanabilecek güzergahlara kurulup, kaleye herhangi bir giriş çıkış ve gıda yardımının engellenmesi amacıyla dikilir. İçine uc serhadlarından birkaç adam, yakınlara ani saldırı için bir ekip konulur. Şehirleri dışarıdan soyutlayarak hem madden hem manen zayıflatıp savaş ve kayıp olmadan teslim olmaları için zorlar.
Şehirlerde bulunan ufak kaleler, garnizonlar havale kulesi ile soyutlanan şehre destek olmaması için ele geçirilir. Bu durum uzun ve zahmetli bir iştir gerçekten. Tehlike oluşturacak tüm kaleler ele geçirildikten sonra da şehrin düşmesi için tamamen soyutlanıp isyanlarla içeriden çökmesi için beklenir.
Aynı zamanda, akın yapılacak başka memleket ve kaleler için ordu toplandığında, düşmana destek verecek başka düşmanları engellemek için de ekstra olanak sağlar. mesela osman gazi veya oğlu orhan gazi bizans kalelerine akınlar yapacağı zaman, sakarya, iznik imparatorluğu gibi laskarislerin desteğini kesme amacıyla sakarya, iznik, bursa gibi yerlerde kullanılmıştır.
Kayıp kazanç bakımından çok faydalı fakat müthiş de sabır işidir. Aynı zamanda giriş çıkış ve destek sistemini tamamen kesmek hayati önem taşır.
Şimdi biraz oyun gibi gelen, istanbul'u fatih sultan mehmed'in kuşatmasındaki venedik ceneviz yardımlarını kovalamacayı hatırlayın. Bu süre bir buçuk ay gibi bir şeydi. Fakat havale kulesindeki işler çok farklı. 25, 30 sene süren kuşatmalar var. Mesela iznik veya sakarya gibi. 30 sene şehrinizin kuşatıldığını, ciddi gıda sorunları çektiğinizi, suyun eksikliği, hastalıkların artması... 30 sene! Bakın ülke değil, şehir bu. Üstelik saldırılar yüzünden iç kaleye sığınmış çiftçi halkı da buna dahil edin.
10 sene kuşattınız, 11. senede gözden kaçırdınız gıda yardımı aldılar. Haydi kuşatma süresi uzasın... Bir yandan da başka seferlere giderken x yerin, y yerin havale altında beklediği ha bugün ha yarın elbet düşeceğini bilmek de ilginç. Yemeğin pişmesini bekler gibi.
Nitekim iznik 1302, 1303, 1304 yıllarında çeşitli savaşlarda ele geçirilememiş. Havale kuleleri yardımıyla 30 sene sonra 1331 yılında orhan gazi tarafından teslim alınmıştır.
Bu havale kulelerinden birinde serhad olan draz ali isimli bir asker var mesela. Bağlı bulunduğu havale kulesinde, hem şehrin kuşatılmasında, hem düşmesinde hem de saldırılara verilen karşılıklardaki başarılarından ötürü ismi o bölgeye verilmiş. İznik'te drazali köyü var, drazali çeşmesi, pınarı v.b. yapıları vardı. Ki bunu da orhan bizzat kendisi veriyordu.
Bugün, Halil İnalcık hoca'nın 90 yaşlarında arazide bizzat gezerek buraları keşfetmiş ve bize kazandırmış olmasına hayret etmeyip şükran duymamak elde değil.
bir tanesi de sırbistan'da avala dağı'nda bulunan kule. dağ da ismini bu kuleden almaktaymış.
buradaki "havale" de "para havalesi"ndeki havale değil bir de. arapça'da "engel" anlamına gelen "havale". yani bir nevi "engel kulesi" oluyor bunlar. tabi gönül ister ki zeplinlerle ikmal alan kuleler olsun. ama değil malesef...