bu terim, aslında çoğumuzun yakından bildiği, ancak anlam veremediği bir olaya verilmiş isim. tanım olarak; bir düşünceye körü körüne bağlı insanların, aksini ispatlayan kanıtlar sunuldukça, kendi düşüncelerine daha da bağlanmalarına sebep olan bir tür bilişsel bug. worldview backfire effect (dünya görüşü geri tepme etkisi) olarak da biliniyor. ancak bu etkinin gerçekten olup olmadığına dair bilim dünyasında halen tartışmalar mevcuttur. (Searching for the Backfire Effect: Measurement and Design Considerations )
bu terimi popüler yapan, nyhan ve reifler tarafından 2005 ve 2006 yıllarında yapılan çalışmalardır. When Corrections Fail: The persistence of political misperceptions . çalışmaların ilkinde, abd'nin 2003 ırak işgali sırasında kitle imha silahı bulduğuna dair yanlış algıyı düzeltmişlerdir. sonucunda, liberaller (savaş karşıtları) yapılan düzeltmeye inanırlarken, muhafazakarlar (savaş yanlıları) ırak'ta kitle imha silahı bulunduğuna eskisinden daha çok inanmaya başlamışlardır. ikincisinde deney metodunu biraz değiştirerek tekrarlamışlardır, bu kez muhafazakarlar önemli ölçüde ikna olmuştur. bunun sebebini tam olarak anlayamamışlardır ancak bir muhtemel açıklama olarak, deney zamanlarının farklılığı (bir akademik dönem fark) sonucu, muhafazakarların savaş hakkında görüşlerinin ya da savaştaki kitle imha silahları motivasyonlarının kendiliğinden değişmiş olabileceğini düşünmüşlerdir. sonucunda, bu etkinin her koşulda değil de, kişinin bir düşünceye inancının fazla olduğu durumlarda ortaya çıkıyor olabileceğini savunmuşlardır.
üç çeşit geri tepme etkisi vardır:
1) overkill backfire effect (aşırı yüklenme geri tepme etkisi): sebebi kanıt fazlalığıdır. burada insanlar daha basit argümanları, daha karmaşık argümanlara göre daha kabul edilebilir bulur, çünkü anlaması daha kolaydır. karmaşık, uzun bilimsel açıklamalar yerine, basit ve masalsı açıklamaları daha anlaşılır bulur. görsel olarak budur . ancak son dönemlerde yapılan bir çalışma , fazla sayıda argüman kullanmanın böyle bir etkiye yol açmadığını ortaya koydu. ama daha karmaşık ya da daha fazla argüman kullanıldığında bu etkiye yol açıp açmayacağı hala meçhul.
2) Familiarity Backfire Effect (aşinalık geri tepme etkisi): sıklıkla duyulan bilgilerin doğru olduğuna inanılması. bu konuda basit bir örnek, bir mitin yanlış olduğunu sıklıkla duyan birisinin, bir süre sonunda "yanlış" kısmını unutup sadece miti hatırlamasıdır. görsel olarak budur . burada yazdığına göre, bir çalışma , sağlıkla alakalı yanlış bilgiler konusunda uyarılan bazı insanların, bir süre sonra bilgilerin yanlış olduğunu unutup, sadece bilgileri hatırlama eğiliminde olduğunu ortaya koydu. haliyle yanlış olduğu belirtilen bilgiler doğru olarak akıllarında kaldı. ancak son durumda sürekli olarak yanlış bilginin düzeltilmesinin, yanlış bilgiyi çürütmekte daha etkili olduğu düşünülüyor. (yanlış bilgileri çürütme el kitabı ) çok paradoksvari bir konu. yukarıda verdiğim çalışma aynı zamanda, 65 yaş üstü insanların, genç yetişkinlere (18-27) göre buna daha yatkın olduğunu ortaya koymuş.
buna oldukça yakın, bence aynı, bir başka bilişsel bug ise illusory truth effect . bu da yanlış bir bilginin sürekli tekrar edilmesinin, insanların söz konusu bilginin doğru olduğuna inanma eğilimini artıracağını söylüyor .
3) worldview backfire effect: bu zaten ana konunun uzun ismi, yukarıda açıkladım.
şuradan arakladığım bazı örnekler:
1) bir çalışmada , seçmenlere desteklediği aday hakkında olumsuz bilgiler verilince, seçmenlerin, söz konusu adayı daha çok desteklediği görülmüş.
2) bir başka çalışmada , aşıya karşı olan ebeveynlere, aşının faydaları anlatıldığında, söz konusu ebeveynler aşı ile otizm arasındaki ilişkiye daha çok inanmaya başlamışlardır.
geri tepme etkisi, halen tartışmaya açık bir konudur. sebebi tam olarak bilinmemekle birlikte, insan bilişsel sisteminin tembelliği sonucu kolay olana daha yatkın olması bir olasılıkmış. bazı çalışmalar doğruluğunu ispatlarken, bazıları yalanlıyormuş. ancak şöyle bir düşününce doğru olduğuna inanasım geliyor. neticede resmi gazete'de yayınlanan bilgiye "yalan haber" diyen insanlar var. aşı karşıtları var, düz dünyacılar var. hatta bana öyle geliyor ki internet üzerinde sonu gelmeyen -özellikle siyasi- tartışmalarda bu etkinin de etkisi vardır belki.